Dr Fatmir Terziu
Ditët e mira. Kur ishte fëmijë, kishte diçka të veçantë për të qëndruar në kopsht. Vonë në minutat që çonin kohën në drejtim të shtratit bota e vogël fëminore i mblidhej grusht, teksa dëgjonte pas mureve hallet familjare. Në Drenovë në një familje të varfër fshatare tashmë ishte diçka që mpleksej për tronditjen e mosbindjes, sikur të ishte tashmë një i rritur, duke marrë vendimet e tij. Por vetëm kur kishin kaluar shtatëmbëdhjetë vite nga 11 prilli i 1872-shit, ditët e tij të mira u rrokadën me ditët plot mund e mendime të tjera në Rumani. Dhe kështu zyrtarisht atje do të shkruhej në rregjistrat zyrtare si Aleksandër Stavre Drenova. Atje pena që kapi me duart e tij do të bëhej një bashkëudhëtare e mendimeve që i ishin bërë një mal në kokën e tij… Dhe filloi…, nisi udhëtimin e tij mes shkrimit…
Kjo kohë dhe ai udhëtim ka të bëjë me shkrimin e tij të dalë nga udha e pjekur me të cilën ai zgjoi vëmendjen e kohës që jetoi.
Një mijë xixlla ishin në brendësinë e tij dhe nuk e linin të qetësohej as edhe një minutë. Edhe në gjumë ishte shkrimi, ishte fjala, ishte mendimi, ndoshta më shumë se sa ishte në ditët e tij plot angazhim. Aty më së shumti në errësrë, apo dhe nën dritëzat e kohës i qasej bashkimi i gjërave. Bashkimi me pika me një gisht të zgjatur të lartë sikur të kapte një stilolaps imagjinar, vija do të shfaqej e qartë në një përleshje me Zonjën e Vjetër që mbante në dorë fatet e Kombeve. Rrudhat qiellore të asaj gruaje të vjetër që i mbante ato rrudha me krenari, gjurmët e lëna nga një jetë e buzëqeshur ishte si vetë mënyra për të mësuar se si një karrige e vjetër e destinuar të mbajë gjurmët e lëna në të nga një jetë e pasme, ishte krejtësisht memece. Memecëria ishte vetëm për fate kombesh të vogla. Ishte vërtet memecëri nën një qiell të mistershëm. Dhe Ai do të meditonte…
… Një sy i çuditshëm qeveris qiellin, dhe përmes asaj që unë interpretoj si një akt flirtimi i dëshirës, më vë në sy, nëpërmjet një cikli tridhjetë ditësh tërë këtë që i ndodh ndjesisë, që i ndodh njeriut, dhimbjes, dashurisë, tretjes, arsyes….
eh njeriu, hallexhiu i ditëve të mia
I lë jashtë një qeshje nën hundë,
dhe syri prapa… mbetet një arsye
në atë karrige të Zonjës së madhe…
Në horizont, pemët ndikonin në një mënyrë të qëllimshme dhe ritmike, sikur kryerja e një simfonie të parathoshte mendime vetëm për të. Harmonia delikate e bishtit të largët të kometës që nuk u shfaq kurrë, melodia e bulkthave dhe cicërrimat e zogut të mbyllur në kafazin e Zonjës së Vjetër, ishin po aq sa goditje të buta të rasteve të këputura dhe gjetheve të grimcuara nën degët e një Peme, nën Trungun e Madh e të Lashtë që lëngonte nga shekujt.
Tehet e barit të lagësht bëheshin mes gishtërinjve të tij, shpatëza ende të gjakosura, dhe ashtu duke kaluar në mënyrë të ndjeshme midis gishtërinjve të tij kapërcenin arsyen të parathoshte dhimbjen. Një erë frynte, por nuk ndihej. Dhe era në mjaft raste ishte dhe si një krehër, masazhonte nyjet në flokët e stër-rritura të mendimit, duke pëshpëritur përmes një gjuhe të huaj. Fjalët ishin ndryshe… ishin ndryshe në përpjekjet e kolonisë së shqiptarëve të Bukureshtit në luftën për çlirimin kombëtar, ku e gjente veten plot angazhim. Dhe shkruante: “më pëlqejnë në veshin tim”.
Kështu shkrimi radhiti poezi dhe publicistikë dhe në krijimet e para poetike, të cilat i përmblodhi në librin “Rreze dielli” (1904), Aleksandër Stavre Drenovën do ta lexonin Asdreni. Tashmë Asdreni sapo kishte rihapur udhën e poezisë së Naim Frashërit, ku natyrshëm lartësoi dashurinë për atdheun, nxiti bashkatdhetarët të rreshtoheshin në luftën për çlirim nga zgjedha turke. “Ëndrra e lotë” (1912) ishte fryma e re. Dhe atë e ndjente brenda vetvetes që shpërthente, si një lidhje e ditës me natën. Ndërsa pasioni ndërtonte, një zog merrte fluturimin dhe Asdreni linte pas një frymëmarrje të sigurt. Asdreni tashmë ishte në dashuri me jetën!
Asdreni ishte në dashuri me Tokën, ditët që i mendonte të ngrohta dhe qiejtë të pastër. Asdreni ishte në dashuri me natyrën: zogjtë dhe të gjithë qasjet e ndjesisë së tij të lëvizshme.
Priste një përgjigje.
E cila nuk vinte.
Vitet kalonin.
Dhe pastaj, gjysmën e rrugës përmes shkrimit, aktivizimit, kur bota nuk ishte aq e huaj dhe e re për të, kishte epifaninë e trishtuar që ndoshta kjo simfoni e brisqeve të fytyrës dhe cicërrimat e zogjve nuk ishte menduar për frymëzimet e tij. Kjo, i dukej sikur të kishte humbur të dyja veshët tragjikisht, ndërsa pemët do të vazhdonin të sillnin melodinë e tyre, pa u ndier nga lajmi se audienca e tyre ishte zhdukur. Dhe me këtë realizim, i erdhi një plop i dëgjueshëm, i sinkronizuar, si një qindarkë, të dyjat faqet e saj në të njëjtën kohë ranë sikur rënkonte, ishte e paralizuar në tronditje. Pastaj në heshtjen e mëtejshme, një tronditje e gjatë i erdhi nga lart sikur e bënte të nënkuptojë një lloj talljeje për mendimet që kalonin në mendjen e lodhur. Por sigurisht, ishte thjesht një rastësi. Tërbimi, në pafajësinë e tij të pavetëdijshme, nuk ka njohuri për kontekstin e mendimeve të tilla, si një rrufe me rrufe, nuk mund të vlerësojë zotërimin momental të një dominimi mbi një qiell të zemëruar. Ashtu si një atom që nuk e vlerëson barrën e shërbimit që ofron, ashtu si një poezi që nuk i vlerëson metaforat e endura qëllimisht në mes të çdo rreshti…
Dhe si mund të flinte gjatë natës, duke e ditur se një stuhi mund të rrëshqiste në ekzistencë, të thyente rrugën e saj përmes të pafajshmit, pastaj a kishte fjetje në një çast duke mos lënë asnjë formë të apologjisë apo arsyes?
Kjo është dilema e mbajtjes së një mendjeje të vetëdijshme në një botë të paanshmërisë. Dhe kështu Asdreni, do ta ndante këtë audiencë në dy pjesë: tek njëra do të vendoste ata që janë të pjekur dhe të mençur, që shohin qiellin e natës, shohin ato rrudha që reflektohen në sytë e tyre dhe ata që janë të rinj dhe naivë, të cilëve kjo pasqyrë mund t’u vijë si befasi.
Dhe ne do ta lexonim e kuptonim më vonë ngadalë e ngadalë Asdrenin…
Të mençurve dhe të pjekurve, ju siguroj se ne të gjithë jemi duke vdekur ngadalë. Arsyeja e vetme për të cilën jemi gjallë është nëpërmjet gjeneratave të mbarështimit të suksesshëm dhe mbijetesës. Perëndia është i vdekur dhe dashuria është një përbërës kimik i prodhuar në kokën tonë. Dhe të rinjve dhe naivëve, unë do t’u them të largohen nga ju me këtë linjë: pavarësisht nga nënvleftësitë pesimiste që kjo nënkupton, prapë do t’u them se nëse (nuk) shqetësoheni, dhe (s)’do të flini gjatë…, ndoshta do të dilni mirë.
Kështu 11 prilli 1872 në Drenovë në një familje të varfër fshatare mbeti jo thjesht si një Lindje fëmije. Ajo lindje e bekuar na solli Kombëtarisht “Rreze drite” (1904); “Ëndrra e lotë” (1912); “Zëri i kryengritësve”, “Krerëve tradhëtorë”, “Çpërblimi”; “Burri i dheut” (1920), … dhe na la edhe “Hymni i Flamurit”….
