Prokurorja Speciale flet për sfidat në ndjekjen penale të krimeve të luftës, meqë pjesa dërmuese e kryerësve të tyre janë të paarritshme për shtetin.
Që kur ka marrë përsipër pozitën e re, prokurorja speciale nuk është në gjendje të lë shtëpinë apo zyrën pa dy truprojet e saj të mbrojtjes së afërt të ofruar nga Policia e Kosovës për të, e të cilët janë pranë saj gjithë kohën, edhe gjatë fundjavëve.
Treqind raste ka marrë përsipër departamenti i krimeve të luftës që ajo udhëheq, ndër to vrasje, dhunime e masakra.
Në hetim gjithsej janë 84 lëndë, 49 prej të cilave të pranuara në vitin 2016, një vit pasi autoriteteve vendore iu transferuan kompetencat për krimet e luftës nga EULEX-i. Shumica prej këtyre rasteve, sipas Hajdarit u dorëzuan afër përfundimit të afatit ligjor për t’i hetuar.
Vetëm dy aktakuza për krime lufte janë ngritur nga vendorët në vitin 2016. Shifër kjo që mund të mos arrihet fare në vitin që po presim, si pasojë e pamundësisë juridike të Kosovës për të bashkëpunuar me Serbinë dhe për të sjellë kryesit e krimeve të luftës, para drejtësisë kosovare. Ajo insiston se ka ardhur koha që komandantët e ushtrisë serbe të ndiqen penalisht për këto e shumë krime tjera të kryera nga forcat serbe në Kosovë.
K2.0 e takoi Hajdarin për të folur rreth vështirësive për të zgjidhur rastet e krimeve të kryera gjatë luftës në Kosovë. Por prokurorja flet edhe për hetimet në katër raste me prioritet shtetëror që ajo ka përsipër si: rastin e Fatmir Limaj për krime lufte, rastin e ish-kryetarit të Gjykatës Kushtetuese Enver Hasani për për shpërdorim të pozitës zyrtare[ rasti i librave për UP-në], rastin e ish kryetarit të Gjykatës së Apelit Sali Mekajpër keqpërodirm të pozitës, si dhe aferën “Pronto”. Lidhur me këtë të fundit, Hajdari nuk e di akoma nëse do të ketë aktakuzë ndaj Adem Grabovcit, dhe thotë se disa nga pazaret e përfolura për poste publike nuk janë realizuar asnjëherë.
Në një bisedë të gjerë me K2.0, Hajdari flet për mungesën e vazhdueshme të stafit të nevojshëm në Prokurorinë Speciale, periudhën kohore në të cilën institucioneve vendore iu janë transferuar kompetencat për të trajtuar krimet e luftës, dhe ndjekjen potenciale të vijës komanduese të forcave serbe në Kosovë, derisa akoma ka individë që nuk arrihen të identifikohen e që kanë kryer krime gjatë luftës në Kosovë.
Kosovo 2.0: Në vitin 2015 jeni caktuar si koordinatore për krime të luftës në Prokurorinë Speciale, pra në kohën kur institucioneve të Kosovës për herë të parë pas 18 vitesh iu janë dhënë në kompetencë këto raste. A na thoni çka janë krimet e luftës?
Drita Hajdari: Krimet e luftës dallohen nga krimet tjera nga vetë fakti që janë krime të kryera në një situatë lufte. Në kohën e paqes nëse një person e vjedh një gjësend ta zëmë nga shtëpia e një personi tjetër, kemi të bëjmë me vepër penale të rëndomtë, por në rrethana të luftës është krim lufte sepse shfrytëzohet rrethana e jashtëzakonshme, pra lufta, për të kryer veprën penale. Kjo vlen edhe për vrasjet, dhunën seksuale, maltretime fizike, shkaktim të lëndimeve trupore. Vepra që kryhen dhe nuk arsyetohen me nevojën ushtarake, si vrasja apo keqtrajtimi i robërve të luftës e civilëve dhe sidomos grave dhe fëmijëve.
Çfarë rastesh jeni duke trajtuar ju në departamentin për krime lufte?
Në departamentin tonë janë të regjistruara deri më tani 300 lëndë, mirëpo prej tyre 84 janë ende të regjistruara në regjistrin PPS [databazë me të dhëna nga lëndët që janë në hetim në Prokurori], pra lëndët në hetim. Prej këtyre, 49 raste janë të pranuara nga EULEX-i. Ne kemi filluar me i pranu këto raste nga EULEX-i me një intensitet gjatë vitit 2016. Në mesin e këtyre kemi pranuar edhe raste në të cilat është nxjerr aktvendimi për fillimin e hetimit edhe ato kanë qenë shumë afër parashkrimit dy vjeçar hetimor. Sepse ju e dini që ka afat kohor për zhvillimin e procedurës penale dhe afati për zhvilimin e hetimit është 2 vjeçar e pastaj mbyllen nëse s’ka prova.
Reagimi ynë i parë, pasi që i kemi pranu, për të mos i humb këto raste ka qenë përpilimi i kërkesave për vazhdimin e hetimeve, mirëpo keni parasysh se ne kur bëjmë kërkesë për vazhdim të hetimit 6 mujor – sepse vetëm për 6 muaj kemi drejtë – duhet ta arsyetojme dhe të tregojmë pse nuk është kryer para dy viteve hetimit dhe pse nuk mund të mbyllet hetimi.
Çka keni bërë në këto raste?
Me rastin Limaj mendoj se si prokurori kemi dëshmuar se kemi guximin dhe profesionalizmin për të proceduar raste të krimeve të luftës pa marrë parasysh përkatësinë kombëtare, apo pozitën e personit. Këtë e potencojë sepse pas luftës një nga justifikimet që kemi dëgjuar se pse vendorëve nuk kanë dashur t’iu japin [rastet] e krimeve të luftës, ka qenë që ne vendorët [shqiptarët] nuk kishim me i procesu shqiptarët për krime lufte. E tash dul që jemi të gatshëm…
Thatë se keni 300 lëndë me krime të luftës, por sa aktakuza keni arrit të ngrisni dhe për çfarë veprash?
Para se të përgjigjem në këtë pyetje unë e gjej të arsyeshme me thanë që, se unë kam punu si prokurore edhe në 99-ën edhe 2000-ën, dhe ne edhe gjatë asaj kohe jemi ballafaquar me krime lufte dhe kemi ngrit aktakuza. Një numër të këtyre i kemi akoma në procesim. Por atëhere, na i morri UNMIK-u ato lëndë sepse konsideroj se ne nuk jemi të gatshëm dhe nuk dojmë me i procesu këto lëndë. Pse? Unë nuk e di. U morr vendimi [pas luftës] që UNMIK-u me i marrë në kompetencë ekskluzivisht rastet e krimeve të luftës.
…dhe çka ka ndodhur me këto raste?
Megjithatë, tash lëndët i keni ju në kompetencë, dhe realisht jeni vetëm dy prokurorë që procesoni me 300 lëndë. Sa është e arritshnme praktikisht me i punu këto lëndë duke ditur edhe natyrën e krimeve të luftës?
Numri i vogël i dy prokurorëve në fushën e krimeve të luftës është pasojë e numrit të pamjaftueshëm të prokurorëve special në këtë prokurori. Ne punojmë ende me kapacitete të përgjysmuara. Sipas nevojave të kësaj prokurorie është dashtë me qenë 18 prokurorë, e ne funksionojmë me gjysmën e kapaciteteve të planifikuara. Përveç që unë dhe kolegu Elez Blakaj kemi krime lufte, ne punojmë edhe në raste tjera siç e dini unë personalisht kam disa raste në shqyrtim gjyqësor por kam edhe nën hetim, kam shpërlarje të parasë, terrorizmin, rastin “Pronto” …
Do të kemi pyetje edhe për këto raste, megjithatë do të donim të vazhdonim me krimet e luftës para se të dalim aty. Prapë po më intereson, sa aktakuza keni ngritur për krime lufte ju si department? Po ju pyes sepse ka kritika që në 2016-ën keni ngritur vetëm dy sosh, dhe se numri i lëndëve të krimeve të luftës që po trajtohen po bie në përgjithësi. Ka ankesa nga familjet e viktimave që neglizhenca ka ndiku që të humbin besimin se do të gjejnë drejtësi, sepse sipas tyre shteti nuk ka bërë sa duhet. Ju jeni pjesë e shtetit, pse s’keni bërë sa duhet për ti zbardhur krimet e luftës, as pas 18 vitesh?
Ne mundemi me ngrit aktakuza kundër personave që janë në Kosovë, e ata janë shqiptarë. Ndërsa ajo që unë shumë herë e potencoj dhe dua sërish ta potencojë, shumica e madhe e kryesëve janë në Serbi. Sikurse edhe Kosova, edhe Serbia refuzon ekstradimin e këtyre. Nuk ka bashkëpunim juridik.
Tjetra, derisa të vjen deri te aktakuza ka shumë punë, duhet me u identifiku personi, duhet me u gjet adresa e vendbanimit të tij, sipas ligjit për të lëshuar një urdhërarrest fillimisht duhet me tentu me ja dërgu ftesën atij personi [për intervistim], duhet me ditë më shumë për atë person, ne iu themi gjeneralet pra duhet me pas informata se ku jeton, a është i martuar, a punon, statusin e tij ekonomik, a ka fëmijë etj. Pra jo vetëm emrin dhe mbiemrin. Pastaj, nëse dështon pra pranimi i ftesës nga pala, shkojmë së pari me urdhër arrest vendor e as ai s’mundet me u realizu se personi nuk është këtu. Por patjetër me obligon ligji me nxjerrë në urdhër arrest vendor para se të bëjë hap tutje, e tek pastaj mundem me shku me urdhërarrest ndërkombëtarë.
Logjikisht, në bazë të kësaj që po thoni dhe duke e ditur që Kosova nuk ka bashkëpunim juridik me Serbinë, a po i bie që ndjekja e kryesëve serbë të krimeve të luftës në Kosovë ndaj populates civile është praktikisht e pamundur?
Pse atëherë është bërë bartja dhe pranimi i lëndëve tek vendorë nga ndërkombëtarët kur dihet se misionet ndërkombëtarë për sundim të ligjit kanë pasur dhe vazhdojnë të kenë bashkëpunim juridik me Serbinë?
Edhe kanë pasur memorandume bashkëpunimi. Këtë po e pyes edhe unë, pse? Nuk e di.
A ka zgjidhje për të dalë nga kjo situatë?
Unë dua të theksojë se në parim jam shumë kundër që Serbia me i gjyku qytetarët e Kosovës për krime lufte sepse ata nuk kanë luftu në Serbi por në Kosovë. Dhe nëse ka prova ndaj tyre vendi ku ata duhet të gjykohen është Kosova…
…por ka pasur raste edhe kur shqiptarë nga Kosova janë gjykuar në Serbi…
…po, ka pasur raste [të tilla], por ky nuk është faji jonë. Përgjigjen e kërkoni në këtë prej Qeverisë, grupit për dialog, të cilët kurrë anjëherë nuk e kanë potencuar këtë çështje dhe nuk e kanë kundërshtu as Ligjin Special të Serbisë të vitit 2003, që ka krijuar bazë ligjore për gjykimin e shtetasve të Kosovës, Kroacisë dhe Bosnjës e Malit të zi për ish-Jugosllavinë. Mirëpo ne kemi hesht dhe ata kanë zhvillu gjykime dhe siç tregon edhe rasti i fundit i Ramush Haradinajt, edhe këtu u vepru mbi bazën e atij ligjit.
Ju keni marrë përsipër edhe rastet e dhunës seksuale gjatë luftës, a mund të na thoni sa raste keni dhe deri ku keni mbërri me këto lëndë?
Kemi 23 raste të dhunës seksuale, shumica e këtyre rasteve janë kryer nga grupe të paramilitarëve policëve dhe të tjerëve. Vajza të reja janë marrë nga shtëpitë dhe mandej i kanë dërgu në shtëpitë ku kanë prit persona për të i dhunuar në mënyrë më bastiale, më të egër, më poshtëruese të mundur e të përcjellë me dhunë të tmerrshme fizike. E përmendi vetëm një rast kur një vajzës ia kanë këput majet e gjinjeve gjatë aktit nga kafshimet. Shumica e këtyre rasteve kanë ndodhur në vende rurale ku vajzat dhe gratë nuk kanë ditur serbisht por edhe po të dinin, si kanë pasur mundësi me i identifiku kryesit?
Rrallë e fare del se kryesit janë thirrur mes vete me emra, në shumicën e rasteve kanë qenë të lyer me ngjyra, në shumicën e rasteve gratë nuk dijnë me i përshkru as uniformat me të cilat kanë qenë ata të veshur. Në shumicën e rasteve nga stresi dhe tmerri kanë harru dhe nuk janë në gjendje as përshkrimin fizik të kryesëve me jap, në momentet kur kanë ndodhur rastet. Tash tregomëni si të zbulojmë këto raste, si t’i idenfifikojmë. Vetëm unë i kam marrë 23 lëndët sepse kam mendu se si grua viktimat më lehtë kanë me fol me mua për këto raste e të japin inormacione. Edhe kjo ka qenë sfidë. Unë kam kërku edhe në Polici që viktimat me i intervistu gratë. Po ashtu kam kërku, dhe kërkesa ime është pranuar, që viktimat të regjistrohen si në Polici ashtu edhe në Prokurori vetëm me iniciale. Ka pengesa, sepse viktimat hezitojnë me fol për këto ngjarje, donë me harru dhe mos me kujtu sërish tmerrin. Ato janë të regjistruara në OJQ dhe me ardhë në prokurori frikohen se mos zbulohen. Kemi raste kur fëmijët e tyre nuk i dinë ndodhitë, burrat e tyre nuk dinë asgjë, për dallim prej rasteve kur janë dhunu në prezencën e familjarëve. Tmerr…
Ju thatë se po keni problem me i identifiku kryesit individual, a keni arrit të kuptoni ndoshta se cilat janë zonat më të shpeshta ku kanë ndodhur dhunimet dhe cilat brigada apo njësi policore a paramilitare kanë operuar në ato zona?
Pikërisht kjo është edhe idea ime, që në rastet ku nuk mundemi me identifiku kryesit individual, çka është tepër e vështirë, me kërku përgjegjësi komanduese. Por edhe këtu na duhet bashkëpunimi i Serbisë që të marrim informata saktë se cila njësi, brigadë, ka qenë në rajonin e caktuar duke operuar. Zingjiri komandues patjetër duhet të ndiqet, jo vetëm te këto raste por edhe tek masakrat.
A keni arritur të identifikoni ndonjë brigadë në baza të rajonit që ka pasur më shumë raste të dhunimeve?
Janë përzi, sepse në një zonë ta zëmë Drenica, e ka pas forcën ushtarake do të thotë brigada ushtarake të rregullta, forcat policore dhe forcat paramilitare. E tash ne duhet të gjejmë cila njësi ku ka qenë dhe kohën kur ka qenë.
E përmendet vijën komanduese, së fundmi është publikuar një dokumentar i Fondit Humanitar për të Drejtat e Njeriut në Serbi, për masakrat për të cilat dyshohet se janë kryer nga Brigada 37 e gjeneralit Ljubisha Dikoviq gjatë luftës në Kosovë, në Rezallë dhe disa vende tjera në Drenicë. Pse akoma nuk ka asnjë hetim vendor sa përket këtij rasti?
Nuk është që s’kemi punu, por unë kam vendosur që të mos jap asnjë informatë publike për shkak të proceseve hetimore dhe ju lus që ta kuptoni ndjeshmërinë e këtyre rasteve. Shikoni, ne si prokurori edhe ashtu i kemi mundësitë e kufizuara siç edhe e thashë si pasojë e mos bashkëpunimit juridik me Serbinë. Së fundmi është dashur që përmes UNMIK-ut, zyrës ndërlidhëse të INTERPOL në UNMIK të lëshohet një urdhërarrest ndërkombëtarë [me kërkesë të prokurorit Elez Blakaj që ka lëndën përsipër] për një shtetas serb të Kosovës, i cili është arrestuar tash së fundmi në Malin e Zi dhe akuzohet për krime ndaj popullatës civile shqiptare dhe Prokuroria do të vazhdojë të punojë pa folur shumë për këto raste sepse nuk duam të pengojmë proceset.
Krimet e luftës nuk mund të ndëshkohen me rezoluta parlamentare të Kuvendit, nuk vendoset drejtësia me deklarata indivudale në formë që të ndëshkohen krimet, që viktimat të kompensohen etj, ato janë si me i quajt parolla politike por nuk i zgjidhin problemet…e as me veprime individuale diplomatike, por me një strategji konkrete e serioze të shtetit në këtë fushë. Bashkëpunimi juridik me Serbinë është omega dhe alfa e këtij problem.K
ENDE PA AKTAKUZË PËR “PRONTO”
Drita Hajdari po udhëheq edhe hetime ndaj Adem Grabovcit tek rasti “Pronto”, afera e përgjimeve të bisedave mes deputetit të PDK-së Adem Grabovci dhe disa bashkëpartiakve të tij – për pazaret për vënien e personave të caktuar në poste publike – e publikuar nga Insajderi në gusht të vitit të kaluar. E megjithëse hetimet kanë nisur qysh në shtator të 2016-ës, prokurorja speciale Hajdari akoma nuk e di nëse do të ketë aktakuzë ndaj Grabovcit.
“E kam thënë edhe më herët që do t’i japim mundësi Grabovcit që të përgjigjet në të gjitha provat kundër tij. Ne e kemi ftu në fillim atëherë dhe ka refuzu që të përgjigjet pra e ka shfrytëzu të drejtën e mbrojtjës dhe tash do ta ftojë edhe njëherë për të intervistuar”, tha ajo.
Sipas prokurorisë Grabovci “ka shfrytëzuar detyrën dhe autoritetin e tij zyrtar për ta siguruar pushtetin politik dhe ndikimin mbi procesin e vendimmarrjes brenda institucioneve, agjencive qeveritare dhe ndërmarrjeve publike të Republikës së Kosovës”. Megjithatë, prej atyre bisedave nga përgjimet që janë publikuar, bëhet fjalë për disa biseda apo pazare për poste publike, plane të cilat Hajdari ka pohuar se nuk janë realizuar. E pyetur se sa realisht ka bazë ligjore për të ngritur aktakuzë ndaj Grabovcit për këto pazare, Hajdari ka thënë se pikërisht kjo është pjesa për të cilën i duhet akoma kohë për të analizuar provat që ka. “Unë nuk thashë që do të ngritet aktakuza së pari. Nuk mundem me prejudiku, mirëpo jam në fazën e analizimit të të gjitha provave, sepse disa plane për punësim nuk janë realizuar”, tha ajo.
Megjithatë nuk ka mohuar se ekziston mundësia që të kërkohet dënimi për vepër në tentativë për deputetin e PDK-së Adem Grabovci. “Po kjo është e mundur”.
