Fragmente nga libri ,, GOLGOTA SHQIPTARE,,
Leo Freundlich
Përkthyer nga Rexhep T. Elezaj
Duke marrë parasysh situatën nëpër të cilën aktualisht po kalon Kosova, sidomos verbërinë politike dhe kombëtare të disa pushtetarëve tanë, të cilët me çdo kusht po tentojnë dhe insistojnë që sa më shpejt të arrihet një marrëveshje për normalizimin e raporteve me Serbinë, e mora mundimin që nga gjuha gjermane ta përkthej librin e autorit austriak me prejardhje jevreje, Leo Freundlich, me titull: GOLGOTA SHQIPTARE (shih më poshtë titullin në origjinal), më qëllim të vetëm që ta lexojnë këtë libër; Monument dhe Dokument i gjallë politik, mbi masakrat e tmerrshme serbe që i kanë bërë ndaj shqiptarëve vetëm brenda vitit 1912/1913. Autori si një mik i madh i shqiptarëve ka sjellë në një vend me qindra fakte mbi golgotën shqiptare dhe sipas shënimeve të tij vetëm brenda dy viteve janë vrarë dhe masakruar mbi gjysmë milioni shqiptarë..!?
Vetë autori citohet të ketë thënë, se kombi shqiptar e ka përjetuar para popullit Jevrej golgotën dhe gjenocidin e pa parë në fillim të shekullit 20-të në Evropë..!?
Nga këtu dhe me këtë rast, dëshiroj që me këtë përkthim të çoj mesazhin tek të gjithë shqiptarët kudo në botë, sidomos tek politikanët miopë të Kosovës, sepse kur ta lexojnë këtë libër, ndoshta do ta kuptojnë, se edhe pas 100 marrëveshjeve “paqësore” që mund të arrihen me Serbinë fashiste, ajo/ata kurrë nuk kanë për ta ndryshuar politikën hegjemoniste ndaj Kosovës dhe kombit shqiptar, qoftë edhe për 1000 vitet e ardhshme!
Prandaj, çfarëdo marrëveshje që do të arrihet me Serbinë, pa e marrë dënimin e merituar për vrasjen dhe zhdukjen e mbi një milion shqiptarëve, vetëm gjatë shekullit 20-të, këta politikanë do ta marrin mbi vete përgjegjësinë tepër të rënd politike, morale dhe kombëtare!
Këtë përkthim po ua dhuroj falas, miq të nderuar, dhe secili që dëshiron ta shtyp apo boton si libër të veçantë, këtë mund ta bënë, por në asnjë mënyrë nuk është e lejuar që ta përvetësojnë autorësinë time të përkthyesit, e cila është e garantuar me ligj dhe kod përkatës të informimit dhe publicistikës.
Unë, do ta botoj këtë përkthim në muajt e ardhshëm, por kushdo që dëshiron mund ta kopjojë, po qese dëshiron ta ketë në bibliotekën personale!
Ju rekomandoj që përkthim ta lexoni dhe të njëjtin t’ua ofroni miqve dhe shokëve tuaj, që njëherë e mirë ta kuptojmë si shqiptarë, se armiku ynë shekullor, Serbia gjenocidiale, mund t’i ndryshojë eventualisht taktikat dhe hilet politike ndaj nesh, por kurrë jo edhe urrejtjen dhe luftën për ta ri-okupuar Kosovën dhe zhbërë kombin shqiptar nga faqja e dheut..!?
GOLGOTA SHQIPTARE – (G O L G A T H A S H K I P T A R E)
Golgota e Shqipërisë
Akte ankese
kundër asgjësuesve të popullit shqiptar.
Mblodhi dhe publikoi;
Leo Freundlich
VIENË, 1913
Verlag der Buch- und Kunsterei Josef Roher & Co.
III. Seidigasse 8
Në brigjet lindore të Adriatikut, pas një udhëtimi tri ditësh nga Vjena, me të arritur aty gjetëm se jeton një popull autokton, duke luftuar me shekuj kundër armiqve dhe shtypësve te të gjitha llojeve për lirinë e tij dhe pavarësi: ata janë shqiptarët. Nëpërmjet të gjitha përpjekjeve dhe të gjitha trazirave historike, ky popull ka ruajtur origjinalitetin e tij; shqiptarët ishin në gjendje për të parandaluar migrimin dhe në garën për mbijetesë, ruajtën gjuhën, natyrën e tyre dhe zakonet e pastra të papërzier me popuj tjerë, gjithnjë duke luftuar me serbët, turqit dhe pushtuesit tjerë shtypës.
Historia e këtij kombi është një zinxhir i pandërprerë i betejave të përgjakshme kundër shtypësve të dhunshëm. Por, edhe krimet më të përgjakshme nuk ishin në gjendje ta zhduknin në këtë garë të fuqishme. Megjithëse shtypësit e tyre në Shqipëri ngulfatën çdo mundësi të zhvillimit kulturor, jeta shpirtërore e shqiptarëve është zhvilluar me forcë. Ky popull u dha turqve gjeneralët më të shquar dhe burrështetasit më të mëdhenj, gjykatësit më të mirë të Perandorisë Osmane janë shqiptarë, pasi veprat më të shquara të letërsisë turke u krijuan nga shqiptarët. Pothuajse të gjithë tregtarët në Mal të Zi vijnë nga ky komb, ashtu sikur edhe tregtarët më të aftë në shumë prej qyteteve të mëdha të Rumanisë. Në Itali, shqiptarët luajnë një rol të rëndësishëm në të gjitha fushat; At-al Crispi ishte njëri prej tyre. Ushtarët më efikas të Greqisë janë nga fiset shqiptare.
Në përmbysjen e madhe të shkaktuar nga luftërat ballkanike, ëndrra e vjetër e lirisë dhe pavarësisë së këtyre njerëzve përfundimisht do të bëhet realitet: fuqitë kryesore evropiane kanë vendosur t’ia japin autonominë shtetit shqiptar.
Por kërkimi serb për pushtim ka nxitur në një mënyrë që këtë ëndërr të bukur shqiptarët, si njerëz të guximshëm dhe të dashuruar në lirinë e tyre, u trazuan pak para se ajo të realizohet. Sepse, trupat serbe duke vrarë dhe duke vënë zjarr e pushtuan Shqipërinë.
“Nëse Shqipëria nuk mund të pushtohet, shqiptarët duhet të shfarosen” – ky është slogani.
Më 18 tetor 1912, mbreti Peter i Serbisë lëshoi manifestin e tij “Për popullin serb”, në të cilin ai ndër të tjera. thotë:
“Qeveritë turke kanë treguar gjithashtu pakënaqësi ndaj qytetarëve të tyre dhe detyrat e pazbatuara, siç ishin edhe të shurdhër ndaj të gjitha ankesave dhe ideve që vinin nga ata. Kjo ka bërë që askush nuk ishte i kënaqur me situatën në Turqinë Evropiane. U bë e padurueshme për serbët, grekët dhe shqiptarët jeta nën këtë perandori”..!?
“Prandaj, në emër të Zotit, e kam përgatitur ushtrinë time të guximshme që të hyjë në luftën e shenjtë për lirinë e vëllezërve tanë dhe për një jetë më të mirë”.
“Ushtria ime do të ndeshet në Serbinë e vjetër (Old Serbia) dhe së bashku me serbët e krishterë dhe myslimanë, të cilët janë po aq të dashur për ne, dhe me qëndrua pranë tyre, edhe të krishterë dhe myslimanë shqiptarë, me të cilin populli ynë për njëmijë e treqind vjet gjithmonë e ka nda gëzimin dhe hidhërimin. Ne ua sjellim atyre të gjithëve lirinë, vëllazërinë dhe barazinë. “
As një gjysmë viti nuk ka kaluar që nga ky manifest solemn, dhe ja si i zbatuan serbët fjalët e mbretit të tyre:
Mijëra e mijëra shqiptarë të torturuar, njerëz të vrarë, gra, të moshuar dhe fëmijë të djegur, fshatra të plaçkitura, gra dhe vajza të përdhunuara, fshatra të shkatërruara, të plaçkitura, lundruese në gjak dhe tokë të djegur, andaj kush mund të japë një përgjigje në këtë pyetje:
Jo si çlirimtarë, por si vrasës të shqiptarëve serbët kanë ardhur në Shqipëri për të përcaktuar kufijtë nacional dhe fetar të Shqipërisë, dhe për të caktuar statistika ishte ngarkuar një komision i veçantë në vendin e ngjarjeve.
Serbët kanë nxituar të përgatisin këto statistika me armë automatike, me armë dhe me bajoneta. Ata kanë bërë ndaj shqiptarëve mizori të papërshkrueshme. Zemërimi dhe horrori nga këto vepra të mbrapshta nuk mund të tejkalohen pa ndjenjë të thellë dhe rrënqethëse, që mizori të tilla dhe kaq të tmerrshme të ndodhin në Evropë, jo shumë larg nga qendrat e mëdha kulturore, dhe atë në shekullin e njëzetë. A janë gjitha këto të mundshme?!
Dhe, edhe më e vështirë se kjo ndjenjë është fakti se, edhe pse raportuesit nga të gjitha kombet me muaj raportojnë për këto akte të tmerrshme, megjithatë Picrre Loti e ka hedhur aktakuzën e tij të ashpër para bote, por asgjë nuk është bërë për t’iu dhënë një fund këtyre vrasjeve të tmerrshme..!?
Një popull i guximshëm, me plotë karakter po kryqëzohet para gjithë botës, dhe Evropa e krishterë, Evropa e civilizuar po heshtë..!?
Dhjetëra mijëra njerëz të pambrojtur masakrohen, gratë dhunohen, të huajt dhe fëmijët mbyten, qindra fshatra të djegura, priftërinj të therur….
DHE EVROPA..?!
Serbia dhe Mali i Zi kanë lëvizur për të pushtuar tokat e huaja. Por, në atë vend qëndron një popull i lirë dhe i dashur, qafa e të cilit, me gjithë skllavërinë ndër shekuj, ende nuk është mësuar të bartë mbi vete një zgjedhë të huaj. Pra, slogani është lëshuar në mënyrë të hapur: “Shqiptarët duhet të zhduken”..!?
Një ushtri e egër dhe e çnjerëzore e ka shndërruar atë slogan në një të vërtetë dhe atë në mënyrën më të tmerrshme!?
Fshatrat e panumërta bëhen të pabanuara, njerëz të panumërt theren me mizorinë e kafshëve. Ku, nga puna e rënd e gjeneratave u ka dhënë shqiptarëve të varfër nga një shtëpi të “mirë”, ku mbi krismat e rrënojave një komb i tërë po gjakoset në kryq – dhe Evropa heshtë..?!
Qëllimi e këtij dokumenti-libri është që të shkundët ndërgjegjja e opinionit evropian. Raportet e mbledhura këtu janë vetëm një pjesë e materialit ekzistues. Ato më shumë se fakte që përmbajnë, ato janë të njohura për qeveritë evropiane përmes raporteve zyrtare konsullore që marrin, si dhe nga raportet e publikuara në shtypin kryesor të Evropës.
DERI TANI QEVERITË KANË HESHTUR ..!?
Por tani çdo heshtje e mëtejshme është sinonim i pjesëmarrjes në ato krime. Fuqitë e mëdha duhet t’i quajnë me emër ato barbari dhe t’u thuhet kategorikisht; “Duar lartë”. Treni i egër exorcist në Shqipëri duhet të sjellë një fund. Dhe, duhet të ngrihet një komision ndërkombëtar i hetimit për të hetuar akuzat e tmerrshme kundër qeverisë serbe.
Mbi të gjitha, forcat pushtuese serbo-malazeze duhet menjëherë të largohen nga territoret shqiptare si dhe bllokada greke për furnizim të lirë me ushqim duhet të shfuqizohet ndaj Shqipërisë.
Në emër të njerëzimit, në emër të qytetërimit, në emër të popullit të pafat shqiptar, unë i thërras qeveritë e fuqive të mëdha, i bëj thirrje gjithë publikut evropian, opinionit të Anglisë që të kthehet tek ai komb, i cili ka ditur ta ngris aq trimërisht zërin e tij kundër shtypjes mizore ndaj armenëve që bëhej kohë më para!
Apelin tim ia adresoj Francës, e cila ka dëshmuar në mënyrë të përsëritur, se ajo dinë se si ta ruajë humanizmin dhe të drejtat e njeriut.
Një popull i pafat, i cili po bartë mbi vete një mizori të tmerrshme, ai po kërkon ndihmë nga Golgotha e tij..!!
A do ta dëgjojë Evropa thirrjen e tij ?!
Vjenë, të dielën e Pashkëve 1913.
Leo Freundlich.
Leo Freundlich (1875-1953) – hebreu i Vjenës që botës ia bëri të njohur golgotën shqiptare të shkaktuar nga kriminelët serbë.
Korrespondenca Shqiptare: Raportet e Agjencisë nga Times of Crisis (Qershor 1913 – Gusht 1914)
Pas Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë në nëntor 1912, ish-deputeti socialist, Leo Freundlich, luajti një rol të rëndësishëm në “rizbulimin” e Shqipërisë dhe pozitës së saj në Evropën Qendrore, duke mbledhur lajme të përditshme nga Ballkani si dhe duke i shpërndarë ato përmes një grupi të zgjedhur të korrespondentëve në një kohë të tensioneve politike në Ballkan. Korrespondenca shqiptare kryesisht shërbeu si udhërrëfyes për politikën e jashtme austro-hungareze dhe u ofron lexuesve një pasuri informacionesh mbi ngjarjet kritike, në dhe rreth periudhës së shfarosjes së shqiptare në vitin e trazuar para fillimit të Luftës së Parë Botërore!
SHQIPTARËT DUHET TË SHFAROSEN..!?
Në lidhje me lajmin se 300 shqiptarë në Lumë të Prizrenit u gjetën të paarmatosur dhe u qëlluan pa gjykim, “Frankfurter Zeitung” shkruan: Në rastin konkret, ushtria e rregullt serbe duket se kanë shkaktuar masakrën. Por edhe kur masat më të këqija u kishin mbetur trupave ndihmëse të parregullta, ato padyshim vepruan në pajtim të plotë sipas vullnetit të autoriteteve serbe. Në fillim të luftës, autoritetet përgjegjëse serbe na thanë hapur: “Ne do t’i shfarosim shqiptarët”. Pas të gjitha protestave nëpër Evropë kundër këtyre krimeve, kjo politikë serbe do të vazhdojë e pandryshuar dhe sistematike për shfarosjen e tyre, dhe kjo duket qartë se është detyrë dhe qëllim i pamëshirshëm i njerëzve në Beograd. Zotërinjtë do ta mohojnë me indinjatë përkushtimin tonë, i cili si mirësjellje gazetareske na pengon të përmendim emra. Por, është e qartë se ne nuk do të bënim asnjë deklaratë të tillë, nëse nuk do të mund të qëndronim pas saj me fakte. Në fund të fundit, faktet flasin më shumë se të sinqertët, rrëfimet mund ta vërtetojnë këtë. Që nga vjeshta e kaluar, trupat serbe kaluan kufirin dhe okupuan zona të banuara me shqiptarë, duke i rrahur dhe mbushur ato me gjak.
NJË LUFTË ÇFAROSËSE.!?
Profesor Schiemann shkruan në një artikull të botuar në “Cross-Zeitug”, artikulli: Një imazh jashtë çdo norme, por që po depërton gradualisht në opinion, pavarësisht censurës së rreptë të shteteve aleate të Ballkanit si dhe nën presionin mbi korrespondentët e luftës. Këtu hynë letra private nga skena e luftës, në të cilën përshkruhet lufta e serbëve dhe grekëve. Serbët, sipas artikullit po bëjnë një luftë shfarosjeje kundër kombit shqiptar, të cilin ata do të donin të shkatërronin në thelb.
“Kronika e Përditshme” njoftoi më 12 nëntor 1912, se ishte një fakt që mijëra Arnaut (në vijim: shqiptarë, v.j.) po masakroheshin nga serbët. Në afërsi të Shkupit (Üsküb -në vijim: Shkup) 2000 shqiptarë dhe jo shumë larg nga Prizreni u masakruan 5000 Arnaut-shqiptarë-mohammedanë. Shumë fshatra janë djegur nga serbët dhe banorët e therur. Shqiptarët, edhe nëse nuk kishin armë në shtëpitë e tyre, thjesht u vranë në kërkim të armëve. Serbët thanë haptazi se shqiptarët muslimanë duhet të shfarosen, kjo ishte mënyra më efektive për pacifikimin e tyre në këtë vend.
Korrespondenti i luftës i revistës romake “Messaggero” raporton për therje të tmerrshme të shqiptare në Vilajetin e Kosovës. Si rezultat i ribërjes së shtetit të shqiptarëve, fshatrat Ferizaj, Negotin, Lipjan, Babush dhe të tjerat u shkatërruan plotësisht dhe banorët u masakruan gati të gjithë.
Një pastor katolik tha se ajo që kishte parë tri ditë të luftës në Ferizaj e kishte zemëruar shumë dhe pas pushtimit komandanti serb kishte ngelur duke u bërë thirrje të arratisurve që të kthehen të qetë dhe t’i dorëzojë armët. Pas kësaj, tre ose katërqind njerëz u vranë. Në Ferizaj mbetën vetëm gjysma e familjeve shqiptare muslimane. Familjet e varfra serbe janë vendosur shpejt në shtëpitë e braktisura të shqiptarëve të pasur.
“Humanitée” parisian, publikon një raport zyrtar, i cili ishte përgatitë në një konsullatë në Selanik. Raporti i konsullatës i përshkruan aktivitetet e serbëve në Shqipëri: plaçkitjet, shkatërrimet, masakrat. Numri i qyteteve shqiptare të cilat janë shkatërruar tërësisht ose pjesërisht nga serbët në mënyrë sistematike, është tridhjetë e një; Kristo e Kumanovës, Spiro, Dilovë dhe Shkup, Alexandrovë dhe Shtip, ndërsa bandat tjera të komanduara plaçkitën tërë fshatrat në rrethet e Kratovës (Kumanovë) dhe Koçanë (Kërçovë) ua vunë zjarrin dhe masakruan të gjithë popullsinë muhamedane (shqiptare). Në Shujovë dhe Meçel të gjithë muhamedanët shqiptarë u masakruan, ndërsa dyqind tjerë (shqiptarë) në Vetreni (Veleshtë). Në Bogdanicë, gjashtëdhjetë turq u burgosën në një xhami, më pas ata u lanë jashtë dhe njëri pas tjetrit u ekzekutuan. Në rrethinën e Kavadarit, nga gjithsej nëntëdhjetë e tetë fshatra, tridhjetë e katër u shkatërruan. Turqit, të cilët vetë e paguan një bandë për të shpëtuar jetën e tyre, pas pak u masakruan nga një bandë tjetër. Në Drenovë, të gjithë banorët u vranë. Midis këtyre fshatrave dhe Palikurës janë gjetur një numër i varrezave mbi të cilat kokat e të varrosurve për së gjalli kishin mbetur jashtë duke lëvizur majtas-djathtas. Ata janë ndër dëshmorët që janë varrosur të gjallë!
GJAHU NDAJ NJERËZVE !
Korrespondenti i luftës për gazetën daneze “Riget” Fritz Magnussen, përndryshe mik i serbëve e përshkruan si vijon në një telegram, pranë censurës së rreptë, që e ka dërguar për një korrier të veçantë nga Shkupi në Semlin për t’i përcjellë veprimet e serbëve ndaj popullit arnaut (shqiptarëve): “lufta serbe në Maqedoni ka marrë karakterin e një masakre të tmerrshme ndaj popullsisë Arnaute (shqiptare), ushtria serbe kryen një luftë të tmerrshme të shfarosjes. Sipas oficerëve dhe ushtarëve, midis Kumanovës dhe Shkupit janë vrarë 300 dhe në Prishtinë 5000 Arnautë (shqiptarë). Fshatrat shqiptare janë të rrethuara dhe të mbuluara nga zjarri, ku banorët janë nxjerr nga shtëpitë dhe janë përzënë sikur minjtë. Për këtë gjah ndaj njerëzve ushtria serbe tregon mjaft mburrje!?
Raportet në Shkup janë mjaft të tmerrshme. Arnautet (shqiptarët) kontrollohen me një inspektim të egër, dhe nëse gjejnë tek ata diçka që i ngjan armëve, ata menjëherë vriten. Nëpër rrugë pasiguria është e lartë, pasi që nga shtëpitë dhe drejt shtëpive vazhdimisht gjuhet me armë!
Dje, 36 Arnaut (shqiptarë) u dënuan me vdekje nga një gjykatë ushtarake dhe u qëlluan për vdekje në vend. Asnjë ditë nuk shkon pa vrasje mizore të Arnautëve-shqiptarëve..!?
Lumi pak më larg është i mbushur me kufoma. Çdo ditë ekspeditat e gjuetisë-gjahut ndaj shqiptarëve organizohen dhe defilojnë nëpër fshatrat përreth. Dje një oficer serb më ftoi të merrja pjesë në një gjueti (aksion vrasjeje) të tillë, duke u mburrur në të njëjtën kohë që ai kishte vrarë nëntë shqiptarë një ditë më parë”.
Nga një person emri dhe pozita e shkëlqyeshme, çdo ditë e bën gazetën të besueshme si një armë dhe garant të origjinalitetit të mesazheve që duhet të publikohen, “Reischpost” sjellë një dosje në lidhje me mizoritë e tmerrshme që janë kryer nga bandat serbe dhe trupave të rregullta në Shqipëri!
Kjo dosje përmban raportet e mëposhtme:
Qyteti i Shkupit dhe rrethinat e tij janë dëshmitarë të ç’njerëzive që u kryen kundër shqiptarëve. Për ditë të tëra pashë që gjuetia u organizua nga bandat e armatosura serbe dhe gjithashtu trupat e rregullta ndaj shqiptarëve; për tri ditë, gjatë natës, pashë flakët e fshatrave të djegura që mbulojnë qiellin; pesë fshatra në afërsi të Shkupit ishin nga këto sulme terrori nën rrënoja, popullsia e saj u vra pothuajse pa dallim, edhe pse në rrethinat e Shkupit shqiptarët nuk rezistuan kundër serbëve pushtues të armatosur. Pas kështjellës së Shkupit ka një grykë shkëmbore, e cila sot është e mbushur me kufoma prej më shumë se njëqind viktimash të këtij persekutimi. Në mënyrë të ngjashme, në grykën e Vistala-Voda pranë qytetit të Shkupit 80 shqiptarë u masakruan. Pak pas mbërritjes, një informator i besueshëm me të cilin kam folur, vizitoi spitalin e Shkupit dhe gjeti 132 shqiptarë të lënduar gjatë vizitës së tij të parë; Të nesërmen ai u takua me vetëm 80 dhe disa ditë më vonë vetëm me 30. Trajtimi që ishte bërë ndaj shqiptarëve të plagosur ishte për t’u përqeshur nga gjithë njerëzit, u kishin mohuar ushqim dhe pije, kështu që disa nga të plagosurit sipas deklaratave të dëshmitarëve kanë vdekur në spital për shkak të ushqimit të pamjaftueshëm. Shumë kufoma, siç tregon popullata u hodhën në lumin Vardar bashkë me trupat e të plagosurve nga të cilët kishte ende të gjallë!?
Çdo ditë nga 20-30 kufoma të shqiptarëve hudhën në periferitë e qytetit. Në hotelin tim në Shkup shumë komita serbe bashkërisht plaçkitin qytetin dhe me mendjemadhësi pijnë vënë në shtëpitë e shqiptarëve, sidomos kur vëra ua trashke gojën nuk zgjidhin gjuhën duke sharë dhe bërtit. Një mbrëmje ata gjuajtën dy shqiptarë në rrugë të hapur në Shkup, të cilët ishin të paarmatosur dhe shkonin pa rrugëdalje në rrugën e tyre. Të dy vrasësit që paraqiten shkurtimisht pas këtij akti kriminal kur erdhën në hotel u dehën. Në qytet nuk pati trazira kundër autoriteteve ushtarake, edhe pse të gjithë në qytet e dinin se ato ishin kryerësit e këtyre vrasjeve. Një skenë e përgjakshme ndodhi në urën e Vardarit në këtë qytet. Këtu tre shqiptarë të cilët dëshironin të shkonin në qytet për të blerë diçka, u sulmuan nga ushtarët serbë dhe u vranë lehtë pa gjyq dhe pa u marrë në pyetje. Hapja e varreve të reja duket se kjo i shqetësonte ushtarët serbë, sepse toka ishte e ngrirë, por prapë shumë shqiptarë u vranë në pusi. Informatori i saj numëronte 38 kamionë në zonën e Shkupit të grumbulluar me trupa të shqiptarëve të vrarë..!?
Përndjekësit nacionalist u bashkuan me banditët. Unë kam qenë vetë dëshmitar, se si një ushtar serb i tregoi dy orë dore dhe 150 funta turke, të cilat ai i kishte kapur tashmë, dhe kur pa se aty pari po kalonte një shqiptarë i veshur mirë, tha me keqardhje të sinqertë: “Shumë keq, këta janë kaq shumë njerëz këtu, përndryshe, unë do t’iu jepja një plumb!” Shqiptarët janë lojë e dreqit, këta nuk i mbron asnjë ligj apo juridiksion. Mjaft eksese (vrasje), megjithatë janë kryer në gjendje të dehur nga ushtarët serbë dhe bandat që kishin shkuar t’i rrethojnë dhe hy në shtëpitë e tyre që ishin aksione mjaft të frikshme!
Meqë e dominoi plotësisht serbishten, kështu që oficerët dhe ushtarët serbë shpeshherë më trajtuan si një pro-nacionalist të tyre. Kështu më tha një ushtar serb me ton dhe krekosje, se si ata e sulmuan një fshat shqiptar afër Kumanovës: “Shumë nga banorët që ishin në gjendje për të shpëtuar, ishin fshehur nën çatitë e shtëpive të tyre. Ne i kallem ato dhe ua dogjëm kasollet, ata bërtitnin duke ikur dhe duke qarë të pa shpresë sikur minjtë nga kasollet e tyre. “Ne i qëlluam ata në dyert e tyre; vetëm fëmijët i kemi shpëtuar duke i kursyer plumbat tonë duke i therë me bajoneta. Ne e kemi çrrënjosur këtë fshat, ani se një shtëpi e kishte ngritur flamurin e bardhë “-. Autoritetet ushtarake nuk i kanë dënuar këto veprime, sepse shumë oficerë ishin të përfshirë në këto krime, dhe nuk kishte serb i cili nuk ishte i bindur se do duhej të ishte meritorë për këto të “arritura” ç’njerëzore, por të dëshiruara nga eprorët e tij..”!?
Në Kalkandele, 85 shqiptarë janë kapur pa një rezistencë të armatosur, u vranë në shtëpitë e tyre dhe qyteti u plaçkit. Mizoritë e kryera kundër grave dhe vajzave, madje edhe fëmijëve dymbëdhjetëvjeçar nuk mund të përshkruhen; shumë më i lehtë ishte niveli i mizorisë kur ushtarët i detyruan me revolverë në dorë baballarët e tyre të jenë dëshmitarë të masakrimit dhe vrasjes të familjarëve të tyre, për të dëshmuar për dritë të Zotit se deri ku shkon rrënimi i shtëpive të tyre dhe aktet e dhunës ndaj grave dhe vajzave të tyre!? Në Gostivar, qytetin që e shpëtoi vetvetja duke ia dhënë 200 funta turke komandantit serb. Këtu u qëlluan vetëm 6 shqiptarë.
Në Ferizaj pati dallimi nga vendet e përmendura më parë, sepse këtu kishte një rezistencë të organizuar dhe të armatosur të shqiptarëve. Këtu u zhvilluan për 24 orë luftime; ndodhi që një grua shqiptare që burrin ia vranë, ajo mori pushkën e tij dhe pesë serbë i vrau përpara se të vetëvritej. Nga vrasjet në Ferizaj ranë viktimë më shumë se 1,200 shqiptarë. Qyteti sot është pothuajse pa popullatë. Ka vetëm tre shqiptarë mohammedan mbi 15 vjeç që jetojnë në këtë qytet. Edhe në Gjilan, ku shqiptarët nuk e mbronin veten, pothuajse e gjithë popullsia kaloi nëpër zjarri dhe bajoneta. Vetëm disa refugjatë mbetën si të mbijetuar, dhe vetëm rrënojat tregojnë për tmerret e rënies së Gjilanit..!?
Në Prishtinë pushtimi serb filloi të mbretëronte edhe më i përgjakshëm. Shqiptarët vlerësojnë numrin e të vdekurve këtu në 5.000. Duhet të thuhet për nderë të normave të drejtësisë, se këtu ka pasur një keqpërdorim të rëndë të flamurit parlamentar; Këtu, pasi që flamuri i bardhë ishte ngritur tashmë, oficerët turq hapën zjarr ndaj trupave serbe, me sa duket me qëllim të përshpejtimit të negociatave për armëpushim midis serbëve dhe shqiptarëve. Ky akt ka bërë që të humbin qindra familje shqiptare me shfarosjen e tyre deri tek fëmijët në djep..!?
Në fshatin Leskoc, gjaku këtu fluturoi deri në çati, duke u bërë Prizreni qyteti më i kërkuar në Shqipëri pas Prishtinës. Njerëzit vendas e quajnë këtë qytet, pra Prishtinën “Mbretëria e vdekjes”. Këtu bandat serbe prishnin çdo gjë në mënyrën më të keqe. Ata pushtuan shtëpitë, rrahën çdo gjë që iu doli në rrugën e tyre, pa marrë parasysh moshën ose gjininë e tyre. Për disa ditë, të vdekurit mbesin mbi asfalt në rrugë, pasi fitimtarët serbë ishin të okupuar dhe popullata shqiptare e mbijetuar nuk lejohej të dilte nga shtëpitë e tyre. Çdo natë, plaçkitjet përsëriteshin në qytet dhe në zonën përreth. 400 shqiptarë u vranë në ditët e para pas pushtimit të tij nga serbët. Megjithatë, komandanti e detyroi gjeneralin Jankoviç, që të famshmin udhëheqësin fisnorë të Prizrenit me revolver në dorë që ta nënshkruajë një falënderim për Mbretin Petër për “çlirimin nga ushtria serbe”. Kur trupat serbe përparuan në perëndim dhe nuk mundën të siguronin kuajt për të kryer ngarkesat e tyre, ata zunë 200 shqiptarë dhe ua ngarkuan mbi shpinë ngarkesat prej 50 deri 60 kilogram, pastaj shtatë orë natën i detyruan me ecë nëpër rrugë të prishura deri në zonën e Lumës. Ndërsa grupi i pafat plotësisht i rraskapitur dhe në një gjendje të tmerrshme fizike dhe shpirtërore, si rezultat lodhjes mbinjerëzore dhe dhunës së komandantit lokal serb, nga ky lloj diskriminimi dhe mohimi, ky dënim i shkatërroi në tërësi..!?
Një grua nga Fandi, Dila, erdhi në Prizren me djalin e saj dhe me një të afërm tjetër si dhe dy burra nga fshati Gjugja për të bërë disa pazare për pajisjet e vajzës së saj. Para se të nisej nga Prizreni, ajo aplikoi për një kalim për vete dhe shoqërimin e saj në zyrën e komandantit të Genanl Jankoviç, për të kaluar pa u dëmtuar postblloqet e ushtrisë serbe. Ajo mori pasaportën. Kur pesë njerëz arritën në Suni, rreth katër orë larg nga Prizreni, njerëzve iu grabitën pronat e tyre dhe të katër burrat u lidhën dhe u hodhën në një gropë. Ushtarët pastaj qëlluan edhe një burrë buzë gropës. Ishte nëna e dëshpëruar dëshmitare e kësaj skene të llahtarshme, e thërriste djalin e saj dhe, duke parë se ai nuk ishte më gjallë por i vrarë, ajo ra në gjunjë para këmbëve të ushtarëve serb, duke i lutur që ta vrasin edhe atë. Atë e lidhën për një dru peme, dhe kur erdhën oficerët pas zhurmës së armëve, ushtarët u treguan atyre një bukë të hapur brenda të cilës kishte fishekët dhe dy karikator të pushkës, të cilën donin ta tregonin si dëshmi se gjoja shqiptarët e vrarë në bukë u përpoqën të kontrabandonin municionin. Pastaj oficerët e lanë atë të vuaj dhe gruaja e pafat mbeti e lidhur për peme nga e hëna pasdite deri të mërkurën me fytyrë kah gropa, ku djali i saj ishte poshtë i vrarë. Të mërkurën, ata e kthyen atë në Prizren, pothuajse tërësisht të lodhur nga uria dhe të ftohtët e netëve të vjeshtës së vonë, ku arritën të mërkurën mbrëma. Atje ata e mbyllën këtë grua përsëri dhe e çuan çdo ditë në zyrën e komandantit. Megjithatë, gjenerali Jankoviç e dinte se para tyre qëndronte një grua e pafajshme. Gruaja fatkeqe nuk u lirua, por si e burgosur e çuan në shtëpinë e peshkopit serb deri të nesërmen. Vetëm atëherë ia dorëzuan katolikëve dhe e çuan në kishë, aty ku kishte shumë njerëz fatlig.
Në Prizren jetonte bukëpjekësi Goni i Prek Palit, i cili duhej të gatuante bukë për trupat serbe. Një ditë, një oficer ushtarak erdhi ta takonte dhe, sapo ishte gati të kthehej e detyrojë ta varte armën e tij. Disa ushtarë tjerë që hynë aksidentalisht në furrën e tij e panë pushkën dhe e kapën bukëpjekësin për armën e tij të “ndaluar”. Ai u mor menjëherë në gjyq dhe u qëllua..!?
Kur vëllai i bukëpjekësit, Gjini, dëgjoi për arrestimin, ai menjëherë shkoi tek rreshteri ushtarak i cili e dërgoi tek policia ushtarake, ku dëshmoi me dhunë se pushka ishte e tij, të cilën ai e kishte larguar përkohësisht nga furra; Ai gjithashtu e dha numrin korrekt që e mbante pushka, duke pranuar se ishte e tij. Gjini dhe dëshmitari serb u ndoqën me goditje. Gjini nuk dinte asgjë për vëllain e tij të arrestuar. Pas dhjetë ditësh, nëna fatkeqe e gjeti djalin e saj të vrarë në periferi të qytetit, të cilin e kishte kërkuar ditën dhe natën, për të cilin ende besonte se ishte i gjallë diku. Ajo kërkoi që kufoma t’i dorëzohej asaj për një varrim të krishterë. Kjo iu mohua. Pastaj u shfaq pastori katolik i cili kërkoi nga komandanti në emër të lirisë për ta varrosur në varrezat katolike. Ai ia mohoi dhe e lejoi ta varroste trupin aty ku po qëndronte.
Edhe shumë oficerë kanë marrë pjesë në krimet që ndodhën në Prizren, dhe një ushtar serb i cili pa sukses kërkoi këpucë apo opinga tek shqiptarët, nga oficeri i tij u urdhërua që nëse gjen tek shqiptarët opinga të reja, me ua marrë dhe me i kontrolluar a kanë pushkë në shtëpi. Dhe oficeri i tregon Opingat e tij të cilat ai ua mori gjithashtu.
Tre fshatra shqiptare janë shkatërruar plotësisht në zonën rreth Prizrenit dhe tridhjetë përfaqësues të komunitetit (shqiptarë) janë vrarë. Ata u akuzuan vetëm pse ishin “pro-austriakë”. Në këto komunitete ndodhi që ushtarët i përzunë gratë shqiptare nga shtëpitë, së bashku të lidhura dhe të detyruara për të kërcyer në rreshta. Pastaj ata hapën zjarr me pushkë ndaj të burgosurve dhe i rrëzuan për toke. Ata ishin njerëz të pambrojtur. Viktimat i mbuloi gjaku si lum.
Siç kishte lajmëruar gjeneral Jankoviçi banorët e Lumes gjatë marshit të ushtrisë serbe kundër Adriatikut ishin malltretuar dhe penguar të shkojnë në shtëpitë e tyre, sepse ai kishte urdhëruar të veprohet me ashpërsi të pamëshirshme ndaj tyre. Në zonën e Lumës, 27 fshatra u shkatërruan plotësisht dhe popullsia u vra bashkë me shumë fëmijë. Këtu ndodhën mizoritë më të tmerrshme nga ushtria serbe në asgjësimin shqiptarëve që është njohur ndonjëherë. Është fjalë për fjalë një ndodhi e gjallë, kur gratë dhe fëmijët janë lidhur rreth sanave dhe kashtës dhe ashtu për së gjalli janë djegur dhe copëtuar në mënyrë të tmerrshme, duke ua shpërthyer fetusin me bajoneta. Raportuesi im, një njeri i respektuar dhe shumë i besueshëm, shtoi në raportin e tij: “Është e pamundur por shumë e vërtetë! “400 burra të Lumës, të cilët u morën si vullnetarë dhe u dërguan në Prizren çdo ditë në grupe prej 40 deri në 60 veta, ku pastaj u vranë. Pranë këtyre ekzekutimeve ndodhnin ende likuidime tjera të përditshme në mënyrë të ngjashme. Edhe sot gjendjen ende qindra trupa në periferi të Prizrenit të pavarrosur. Po ashtu Gjakova është shkatërruar pothuajse tërësisht dhe popullata e saj është zhdukur..!?
Në Tërstenik 60 shqiptarë u vranë, në Smirë 32, në Ferban 20, në Lubishtë 19, në Kamenogllavë nga 50 familje janë vrarë të gjithë burrat pa përjashtim. Në fshatrat tjera ata i detyruan burrat me u bë grumbull dhe me i përshëndetë ushtarët serb ushtarakisht, pastaj ata u lidhën me pranga dhe të gjithë u pushkatuan pa gjyq ushtarak. Gjithashtu në Preshevë ekzistojnë vetëm disa të mbijetuar.
Në Vilajetin e Kosovës vlerësohet pa e tepruar, se numri i shqiptarëve të vrarë është 25.000. !?
Ndërsa gazeta “Korrespondenca Shqiptare” raportoi më 20 mars 1913: Nga një burim i besueshëm shqiptar që kemi pranuar raportin si në vijim: Në rrethinë të Shkupit trupat e komitës serbe po kryejnë mizori të tmerrshme kundër popullsisë në territoret e pushtuara nga ata. Në qarqet evropiane lokale, në veçanti këto ngjarje kanë ngjallur tmerr: në fund të shkurtit, ushtria serbe arriti në fshatin Sharre dhe pasi që të gjithë burrat dhe djemtë e vendit ishin larguar, ushtarët dhunuan gratë dhe vajzat e fshatit.
E njëjta praktikë e çoroditur u praktikua nga ushtarët serbë edhe në fshatin Letnicë. Duhet theksuar veçanërisht faktin se në Sharre dhe Letnicë ka një popullsi thjesht sllave dhe katolike. Shfarosja pa emër e tyre nga trupat serbe nuk ka të ndalur edhe për fiset kristiane. Shashare është një vendbanim mbi njëqind familje.
Edhe më të tmerrshme janë trupat e egra serbe në zonat tjera. Në njëzet e nëntë fshatra të Karadakut, 280 shtëpi u dogjën deri në tokë, prona të shqiptarëve myslimanë dhe të gjithë banorët meshkuj që nuk ishin arratisur me kohë ranë nën plumbat dhe bajonetat e ushtarëve serb. Ashtu si hunët, serbët tërbohen nga fshati në fshat. Fshatrat Terstenik, Senicë, Vrban, Lubishtë dhe Gjylekar ishin shndërruar në skena të një masakre të tmerrshme. Këtu u therën 238 burra pa mëshirë. Në Sefer, një grua e vjetër u dogj e gjallë bashkë me shërbëtorin e saj katolik. Mjerimi i popullsisë është i pamatshëm. Në fshatin Lubishtë, mjerimi është rritur deri në atë pikë, sa gratë shqiptare muslimane iu shitën myslimanëve të mbijetuar nga 400 Piaster (?) si skllevër. Në këtë fshat serbët dogjën një burrë, një grua të vjetër dhe dy fëmijë të gjallë. Në Gjylekar, barku i një gruaje shtatzënë u ther me bajonetë dhe fryti i saj i dashur u shqye. Në Prestë, një grua myslimane u vra, burri i të cilës gjoja i paska vra pesë ushtarë serbë. Serbët pastaj i vunë zjarrin të gjithë fshatit – 90 shtëpitë dhe fermat e bagëtive u lanë në flakë.
Serbët shkatërrojnë të gjitha zonat dhe masakrojnë banorët. Zemërimi i tyre drejtohet në të njëjtën mënyrë kundër muslimanëve dhe katolikëve shqiptarë. Popullsia e mbijetuar është në mjerim dhe dëshpërim të pafund.
Në një raport të gazetës “Deutschen Volksblatt” e 19 shkurtit 1913, thotë: «vetëm fshatrat dhe qytetet e pakta (në zonat e okupuara) duhet të konsiderohen krejtësisht të rrënuara nga serbët dhe vetëm shumë pak shqiptarë kanë mbetur gjallë, ndaj të cilëve vrasja e grave dhe fëmijëve ishte një hakmarrje e egër. Kur urdhrat u lëshuan në qytete për t’i dorëzuar armët pa vonesë, shumë, shumë pak, iu bindën këtij urdhri; Shumica i fshehën armët në shtëpi ose ikën bashkë me to, sepse shqiptarët më lehtë i ndanë nga pasuria e tyre se sa nga armët. Për të zbatuar urdhrin e dorëzimit të armëve, patrullat u dërguan në shtëpitë e tyre për t’i kontrolluar, dhe mjerë për ata që iu gjetën armë. Vetëm pak orë më vonë, gjykata ushtarake kishte vendosur për ta. Në Tiranë ndërkohë po luhej një rast eklatant. Ushtarët serbë shkuan tek një tregtar atje dhe i morën të gjitha llojet e gjërave. Nuk kishte para kur erdhi për të paguar, prandaj ushtari serb e la pushkën e tij si peng për tregtarin. Më vonë ai nga frika e tij shkoi te komandanti përkatës dhe i tha se tregtari ia kishte marrë armën atij. Menjëherë pas kësaj një patrullë serbe erdhi te shqiptari në dyqan, aty e gjeten pushkën, e morën me vete dhe e hudhën para gjykatës ushtarake, dhe, edhe pse iu tha se pushkën ia kishte lënë me ia ruajt ushtari serb, ai u qëllua.
Një shqiptar në fshatin Zala në veri të Krujës ishte një serb i cili kishte hyrë në kasollen e tij dhe kishte kryer mëkate të gruaja e tij, ai e vrau serbin dhe iku. Më vonë, kur serbët erdhën në vendin e ngjarjes dhe atë nuk gjetën më aty. Ajo çka ndodhi aty ishte – ishte trishtim i tmerrshëm! Të gjithë banorët mbi 100 vetë, duke përfshirë gratë dhe fëmijët, u vranë dhe fshati ishte vënë i tëri në zjarr”.
DËSHIRA SERBE PËR GJAK !?
Korrespondenti Special i “Daily Telegraph” raporton: “Të gjitha përndjekjet e tmerrshme në historinë botërore janë tejkaluar nga veprimet mizore të trupave të gjeneralit Jankoviç. Gjatë marshimit të tyre nëpër Shqipëri, serbët jo vetëm që vrisnin dhe ekzekutonin barbarisht shqiptarët e vetmuar dhe të pa armatosur; ata me egërsinë e tyre të tmerrshme vranë njerëz të pambrojtur, pleq, gra, fëmijë dhe madje foshnja në gjinjtë e nënave të tyre.
Zyrtarët serbë, në marrëzitë e tyre të dehur, kanë nxjerrë sloganin se mënyra më efektive e paqësimit të Shqipërisë është shfarosja e plotë e shqiptarëve. Midis Kumanovës dhe Shkupit, ata therën rreth 3000 njerëz; vetëm në afërsi të Prishtinës, vranë 5000 shqiptarë dhe shumë ranë nën pranga të serbëve. Ata nuk vriteshin në një luftë të ndershme, por në një seri vrasjesh të tmerrshme, dhe ushtarët serbë shpikën metoda të reja për të shuar gjakun e tyre. Në disa fshatra, shtëpitë u dogjën dhe banorët e pafat u shtypën si minjtë kur donin të iknin nga flakët. Burrat u vranë në sytë e bashkëshorteve dhe fëmijëve të tyre, dhe më pas, nënat e pafat u detyruan të merrnin pjesë në spektaklin e masakrës së fëmijëve të tyre, të cilët u copëtuan pjesë-pjesë.
Ekzekutimet ishin argëtim i përditshëm i ushtarëve serbë. Të gjithë banorët, në shtëpitë e të cilëve u gjetën armë, u ekzekutuan. Ata u qëlluan apo u varën. Kishte deri në 36 ekzekutime në një ditë. Vlen të përmendet se nacionalistët serbë që jetonin në Hungari ishin të indinjuar nga masakrat që bëheshin në Shqipëri.
Një ish-sekretar i kryeministrit serb, Pashiç, ztr. Tomiç, thotë se gjatë udhëtimit të tij nga Prizreni në Pejë ai pa vetëm fshatra të djegura në të dy anët e rrugës, të cilat ishin bërë rrafsh me tokë. Shtigjet e rrugëve ishin plotë me hunj trekëmbësh në të cilat vareshin trupat e shqiptarëve. Rruga nga Gjakova kishte pamjen e një “bulevardi të varjeve”.
Të gjitha gazetat që dilnin në Beograd shkruanin pa turp për mizoritë e tmerrshme të serbëve. Kur regjimenti i kolonelit Osbiç pushtoi Prizrenin, ai urdhëroi njerëzit e tij: “Vrisni!”. Gazetat e Beogradit shkruanin se kur u dha ky urdhër, “ushtarët serbë hynë në çdo shtëpi dhe vranë çdo gjallesë që ra në duart e tyre”.
“Daily Telegraph” pastaj raportonte për një përshkrim nga një emër i shquar shqiptar: “Kushdo nga shqiptarët që denoncon serbët është i sigurt se ai do të ekzekutohet. Kishte njerëz që u kishin borxh shqiptarëve muslimanë. Disa shqiptarë shkuan dhe i denoncuan kreditorët e tyre serbë si tradhtarë. Ata menjëherë i detyruan shqiptarët që t’iu blejnë shtëpitë dhe tokat e borxhlinjve me një çmim qesharak.
Në Shkup shqiptarët e paarmatosur u vranë thjesht nga oficerët serbë. Nëse gjenin vetëm një thikë gjahu në shtëpitë e tyre, pronari i saj vritej.
Në Ferizaj, komandanti serb i kishte ftuar banorët që të ktheheshin dhe t’i dorëzonin armët. Por kur ata u bënë më shumë se katërqind, ata u vranë. Kishte vetëm një duzinë familjesh myslimane të mbetura gjallë në Ferizaj. Korrespondenti i luftës i “Messaggero” konfirmoi këtë përshkrim. Në Pana, serbët vrisnin të burgosurit e tyre, në Varosh dhe në Prishtinë, popullsia u shkatërrua plotësisht. Oficerët serbë kanë thënë vetë se ata janë në “gjueti” ndaj shqiptarëve dhe një oficer serb mburrej se si kishte vrarë në një ditë me dorën e tij nëntë shqiptarë.
Një mjek nga “Kryqi i Kuq” i tha të njëjtit burim: Gjatë gjithë Shqipërisë, serbët vranë pa mëshirë. As gratë as fëmijët dhe njerëzit e moshuar nuk u kursyen. Unë kam pa çdo ditë fshatra të djegura në Serbinë e Vjetër (Kosovë, v.j.). Në afërsi të Kratonit, gjenerali Stefanoviç qindra të burgosur i kishte grumbulluar dhe detyruar t’iu bien në dy gjunjë dhe ku pastaj i ekzekutoi me mitraloz. Gjenerali Zhivkoviç kishte vrarë 850 shqiptarë të njohur pranë Sjenicës, vetëm pse ata kishin bërë rezistencë.
E, “korrespondenca Shqiptare” raportoi më 12 mars nga Triesta: Në Kongresin shqiptar u lexua një letër nga Kruja në Durrës, me datën 27 Shkurt (Fror) në të cilën thuhet: Të gjitha ndërtesat dhe Villa e Masar – Beut dhe Fuad – Beut (Shënim: që të dytë merrnin pjesë në kongres) janë djegur. Vëllai i Ali Lam Osmanit nga Vignola afër Krujës ishte futur për së gjalli deri te krahët në tokë nga serbët dhe më pas ishte vra. Letra mbyllet me fjalët: Ne nuk do ta shohim më njëri-tjetrin. Mirë u pafshim përsëri në botën tjetër!
SERBËT PLAÇKITIN !
Ahmed Xhevati, sekretari i Komitetit të Botimit D.A.C., raporton sipas disa dëshmitarëve okularë: “Në Strumicë, serbët vranë dhe plaçkitën pa u dëgjuar. Major Ivan Gribiç, komandant i Batalionit të katërt i Regjimentit 14 të Serbisë, ai vetë ngarkoi 80 karroca me mobile dhe qilima dhe i dërgoi në Serbi. Të gjitha vajzat e reja dhe gratë e Strumicës u përdhosën dhe u dhunuan me forcë. Pjesa tjetër e popullatës së besimit mysliman po vdes nga uria, nga mjerimi dhe nga sëmundja. “
“Korrespondenca Shqiptare” raportoi më 21 mars 1913 nga Triesta: Gjendja emergjente në Shqipëri ka arritur një nivel të hatashëm. Trupat serbe, të cilat së pari e okupuan Durrësin, të pa pajisur me furnizime nga drejtorët e tyre e lanë vendin pa u furnizuar me ushqime. Prandaj, ata vareshin tërësisht nga kërkesat që nuk ua përmbushën për të mbijetuar me vështirësi ekstreme. Nga të gjitha furnizimet në dispozicion, ata morën nëntë të dhjetat e tyre; ndërsa ata refuzuan tërheqjen e konfirmimeve në lidhje me furnizimet e kërkuara.
Por, jo edhe për nevojat e trupave të rekrutuara serbe. Çka do që u bie në dorë nga gjërat ushqimore ata, ose e marrin me vete, ose e shkatërrojnë. Pemët e ullirit të vjetër që ishin mbjellë në kohën e sundimit venecian që ushqyen pronarët e tyre, u prenë nga serbët, vranë bagëtinë e mbarësuar. Asnjë dele, asnjë pulë, asnjë misër oka, të cilat serbët mund t’i mbërrinin, nuk mbetën të paprekura. Ata gjithashtu shfrytëzuan grabitjet dhe plaçkitjet në masë të madhe. Serbët kanë dërguar sasi të mëdha të mallrave të grabitura dhe të vjedhura nga Durrësi në Selanik, nga ku ato i transportuan në Beograd. Edhe stola të lashta nga ndërtesa e qeverisë në Durrës janë përshtatur dhe ngarkuar në anijet e tyre plaçkitëse.
Fazil Toptan Pasha, të cilit ia kemi dorëzuar këtë raport për shqyrtim, thotë: Është e gjitha e vërtetë se çfarë përmban ky raport. Por këto fakte janë vetëm një pjesë e vogël e të gjitha mizorive të tmerrshme që këta barbarë kanë bërë në tokat dhe Atdheun tonë. Ata u përfshinë në vrasje, grabitje dhe zjarre në Shqipëri, si dhe bënë kërdi tmerri të cilin askush nuk mund ta imagjinojë.
Dervish Hima shpjegon: Tregoni publikut se një pjesë e madhe e popullit shqiptar kërcënohet nga uria. Koha e kultivimit të mbjelljeve pranverore është atje; por farën e grurit e kanë vjedhë serbët. Edhe nëse shqiptarët do kishin farë për të mbjellë, ata nuk do të mbillnin asgjë. Sepse njerëzit thonë: Nëse diçka do të rritet, do ta shkatërrojnë serbët. Me një frikë të tillë nga serbët, njerëzit jetojnë!?
VRASJE MASIVE !
Në Bukuresht “Adeverul” me 6 janar 1913, mjek rumun Dr. Leonte, raporton se çfarë ai pa, duke qenë pjesë e ushtrisë serbe, kishte pa dhe përjetuar nga mizoritë e ushtrisë serbe ndaj shqiptarëve muslimanë, tmerre të cilat i kanë tejkaluar të gjitha pritjet e tij si dhe normat njerëzore. Se si qindra myslimanë shqiptarë të burgosur e që ishin njëqind kilometra larg, të kishin shpëtuar nga këto mizerje, do të kishte qenë fat për këta njerëz të pafat. Në vend se ata të mëshirohen për shkak të lodhjes dhe urisë që kishin, ata u theren me bajoneta nga ushtarët serb që erdhën aty dhe trupat e tyre të vdekur u lanë zvarrë. Edhe fushat dhe arat ishin mbuluar me kufomat e pleqve, të rinjve, grave dhe fëmijëve të vrarë dhe të masakruar. Pasi që forcat serbe u zhvendosën në Manastir, të gjithë turqit (fjala është për shqiptarë) e plagosur ishin vendosur në spitale, ndërsa ushtarët serb vodhën çdo gjë në qytet që ra në duart e tyre. Edhe bankat e huaja i grabitën. Një profesor bullgar i cili i kishte sjellë në dollinë e mbretit Ferdinand një tortë, oficerët serbë që ishin në atë mbrëmje festive e zhdukën atë pa gjurmë. Dr. Leonte gjithashtu sjellë pamje të mizorive të njëjta që i kishin bërë në Kumanovë, Prizren, etj. Korrespondenti i mirënjohur i luftës Hermenegild Wagner raporton nga Semlin më 20 nëntor 1912:
Gjatë qëndrimit tim tre-ditor në Nish, unë kam qenë në gjendje të shoh detaje tronditëse për çnjerëzimin e kryer nga trupat serbe. Vërej që për të gjitha detajet kam dëshmitarë të respektueshëm.
Një shqiptare pesëdhjetëvjeçare ishte sjellë në kështjellën Nishit me dyshimin se ajo kishte alarmuar opinionin për bombardimin e Ferizajit nga serbët, dhe ajo u pushkatua menjëherë, në vend që ta vendosnin të dyshuarën përpara një gjykate ushtarake, ani pse gruaja e pafat iu kishte dorëzuar ushtarëve serbë, ata fjalë për fjalë ia thyen kafkën e kokës me një prapanicë.
Një mulazim (intelektual) turk me emrin Abdul Kadri Bei, i cili ishte kapur dhe rrahur për vdekje në kështjellën Nishit, trupi e tij tregonte se ia kishin këput-thyer kockat e hundës dhe ato të mëlçisë. Viktimën e kishin shkelur me këmbë dhe e kishin bërë për vdekje.
Një shqiptar që u përpoq të arratisej nga burgu, ai u vra nga therjet me bajonetë dhe kur trupi i tij u dërgua në dhomën e vdekjes, ai u dëmtua rëndë nga ushtarët. Në spitalin e Nishit një numër serbësh hynë në një dhomë që kishte turq (shqiptarë) të plagosur. Një serb bërtiti me shaka, duke iu drejtuar një turku të plagosur rëndë: “Ky është Ai që më ka plagosur!” Pastaj grupi i serbëve shkelen mbi të plagosurin e pambrojtur dhe e keqtrajtuan me goditje, në mënyrë që të vdiste mizorisht nën këmbët e tyre.
Një mjek i “Reuten Kreuz” (Kryqit të Kuq) më tha duke u dridh, se të burgosurit dhe të plagosurit të cilët i kishte parë në Nish dhe në Beograd, ishin vetëm si një Paradë e të burgosurve. “Serbët, tha ai, “nuk kanë mëshirë”. Të gjithë shqiptarët, pa dallim, me ose pa armë, kudo që janë kapur, janë ekzekutuar pa mëshirë. Gratë, fëmijët, pleqtë … ka pasur gjëra të tmerrshme atje (në Serbinë e Vjetër). Nuk e di se sa fshatra janë djegur nga trupat serbe. Unë pashë atë të djegur çdo ditë dhe … Në Kratovë gjenerali Stefanoviq kishte burgosur qindra shqiptarë dhe dy nga dy i kishte vrarë me mitraloz. Por për këtë gjenerali shpjegoi: “Kjo racë duhet të çrrënjoset me qëllim që Austria të mos i gjen të preferuarat e saj tek shqiptarët”.
Gjeneral Zhivkoviçi kishte lënë në Sjenicë 950 shqiptarë dhe turq të masakruar dhe dhjetë mijë shqiptarë po ballafaqoheshin me vështirësi të mëdha nga forcat serbe.
Nga masakra në betejën e Kumanovës vetëm pak shqiptarë të plagosur shpëtuan nga serbët. Shpjegimin për këtë e dha vetë Mbreti Peter, kur vizitoi spitalin ushtarak në Nish. Se si një serb i plagosur ishte ankuar tek ai, se si gjoja shqiptarët e qëlluan me armë të cilat i kishin kapur nga serbët, dhe me të njëjta e kishin plagosur atë, kështu tha Mbreti Peter fjalë për fjalë:
“Derrat do të vuajnë shumë”!
Dëshmitarët okularë serbë që morën pjesë në betejë, më thanë duke qeshur me gojë të hapur, se si i hodhën pas betejës të vdekurit dhe të plagosurit, turqit dhe shqiptarët, pa dallim, në varre të mëdha masive. Pasi që më pas ra një shi i rreptë, pamjet e fushës së betejës nuk ishin aq të këndshme. Varrezat masive të turqve (lexo: shqiptarëve) ishin të mbytura në ujë. Duart, këmbët dhe krerët e kufomave që kishin ngelë të shtrembëruara mbi sipërfaqen e tokës, jepnin një pamje tepër të tmerrshme …!?
FSHATRA TË SHKATËRRUARA !
Në Shkup, një oficer serb i kthyer foli drejt dhe me plotë seriozitet për djegien e 80 fshatrave në rajonin Lumës:
“Deutsche Volksblatt” botoi një raport nga Hungaria jugore më 14 shkurt, ku thuhet:
“Qeveria e Serbisë duhet gjithashtu të kuptojë përfundimisht se demanti i akteve të tilla e ndihmon për ta bërë vërtetësinë e Serbisë edhe më pak të besueshme. Shembullin e lansimit të lajmeve të tilla jo të vërteta e paraqet lajmi (i rrejshëm) për vrasjen e mbretit serb me një kosto të lartë. Sepse vetë qeveria serbe në formë të lartë zyrtare gënjeu, kur tha se Mbreti Aleksandër dhe mbretëresha Draga janë vrarë nga oficerët e ulët, ngase ata ishin grindur dhe vrarë reciprokisht …
Përndryshe masakrat mbi shqiptarët ishin një e vërtetë e trishtuar, sepse lajmërimet publike të cilat janë përhapur si kërcënuese deri më tash, nëse vetëm një nuk respektohet plotësisht (nga shqiptarët, v.j.) ose që bëjnë vetëm një gabim, ato bëhen realitet i pashtershëm. Shumë serbë e konfirmuan këtë kërcënim shpeshherë me krenari të madhe. Unë dua ta sjellë vetëm dëshminë e një pjesëmarrësi në aksionet e para të luftës, i cili ushtron aktualisht në jug të Hungarisë tregtinë e tij, sepse ai preferon, edhe pse është serb, për të jetuar në mbretërinë austriake, qoftë edhe nën “shtypjen” e saj, më mirë se sa nën “butësinë kulturore dhe fetare” të atdheut të tij, sa më shumë të jetë e mundur për t’iu shmangur asaj jete. Me kënaqësi të dukshme dhe dëshmi klasike thotë ai, që ushtarët serbë kanë vrarë bujq dhe fshatarë shqiptarë, duke i qëlluar pa mëshirë, të cilëve si “krim” u merrej nëse vetëm një armë u gjendej në shtëpitë e tyre. Edhe unë dukesha si i habitur, rojtari im më tha me qetësi: “Ajo që ne duhet të bëjmë me kohën tonë, është se ne këta njerëz duhet t’i transferojmë në një garnizon të largët. Pra, kjo do të ishte shumë më e lehtë për ne, dhe mund të shkojmë të qetë të pijmë “! Kjo pamje praktike duket të jetë një kënaqësi e përbashkët e ushtrisë serbe për të qenë ushtarë të saj, të cilën gjë e shpjegonte një i plagosur në spitalin e Beogradit, i cili i tha një vizitori ndër të tjera:
“Ne i lamë turqit të qetë, por ne i vramë qentë shqiptarë” (!) kudo që kjo ishte e mundur”. Një dokument tjetër është edhe letra e një oficeri serb, e botuar nga “Magyarorszag”, korrespondenti i së cilës është një dezertor austriak dhe ish drejtori i shtypit të mbretit serb, Ivan Ivanoviç. Ndër të tjera, letra thotë se ai, oficeri, pa me sytë e tij se si ushtarët e tij, pas marrjes së Manastirit i lidhën së bashku dhjetë burra, gra dhe fëmijë turq (shqiptarë) dhe i dogjën ata për së gjalli. Faktet e tilla dhe të ngjashme mund të dëgjohen këtu nga çdo serb i cili u kthye nga tereni i luftës. Sidoqoftë, këta njerëz nuk i kanë lexuar mohimet-demantet zyrtare serbe në shtypin e huaj …”.
Një shqiptar nga rrethi i Shkupit raporton: “Ne i pamë ushtarët serbë që po i afroheshin fshatit tonë. Të gjithë ne u futëm në shtëpi. Unë nuk kisha frikë, doja t’i shihja këta të “huaj” dhe dola para shtëpisë. Ata veç ishin aty. I dhashë një ushtari një monedhë të vogël, por nga ai unë mora një goditje në kokë dhe rashë për toke. Ushtarët më lanë dhe hynë me forcë në shtëpinë tonë. Atje ata vranë nënën dhe babanë. Pastaj i vunë zjarrin shtëpive tona dhe e vranë tërë popullin. Kur më në fund u ngrita, gjithçka ishte në Flakë”.
Në Sefer, në zonën e Gjilanit, serbët i vunë zjarrin një kasolle dhe i hodhën dy banorët e vjetër të gjallë në zjarr – ata nuk kishin mundur të shpëtonin! Një burri ata ia lidhën duart, i thanë shko dhe pastaj e qëlluan për vdekje.
Sipas burimeve të ndryshme, në këtë muaj u dogjën fshatrat e mëposhtme: Limbishtë, Kolsh, Tërpezë dhe Gjilekar. Në tre fshatrat e fundit, çdo gjë u dogj, duke përfshirë gratë dhe fëmijët.
Në rrethinën e Gjakovës, në fshatin Bobaj, katër ushtarë serbë u përpoqën t’i dhunonin gratë dhe i dërrmuan së rrahuri. Kjo ishte e mjaftueshme.
Një ekspeditë ndëshkuese u dërgua në Bobaj, ajo u zgjua në flakë. Gjithçka u shkatërrua. Pas përfundimit të aksionit, Soldateska takoi 70 shqiptarë katolikë nga Nikaj, të cilët dëshironin të bënin pak pazar në fshat. Ushtarët serb gjithashtu shkaktuan një gjakderdhje në mesin e këtyre njerëzve.
Në Pejë, ushtarët serbë kidnapuan tre gra, malazezët përsëri morën me dhunë tre vajza.
Në zonën e Lumës, 32 dyqane u dogjën. Kushdo që mund të kapej, është vrarë.
Në Dibër, ushtarët serbë bënë gjithashtu trazirat më të këqija, të cilët plaçkitën krejt çka mund të merrnin me vete. Pastaj erdhën trupat e reja që ia vunë zjarrin 24 fshatrave dhe vranë të gjithë banorët …
Në Prizren, megjithatë, prifti katolik ishte ndaluar t’i çonte të vdekurit rrugën e fundit. Çdo kush që vjen në kontakt me pastorin do sillet përpara gjykatës ushtarake.
Nga Durrrësi, më 8 mars u raportua: Trupat serbe i dogjën fshatrat e mëposhtme: Seth, Larushk, Nikel, Skej dhe Gromni. Në Seth njëzet gra dhe vajza dhe disa fëmijë u mbyllën në shtëpi dhe u dogjën. Fshatarët për rreth Krujës-Sukobin kanë ikur në male dhe kanë lënë gjërat e tyre për ta shpëtuar jetën.
“Korrespondenca Shqiptare” raportoi më 12 mars nga Trieste:
Letrat nga Tirana raportojnë se trupat serbe në zonën e Tiranës kanë kryer kohët e fundit mizori të shumta. Banorët e Kazasë- Tiranë kishin pritur një pjesë të vullnetarëve shqiptarë dhe iu siguruan atyre vendstrehim. Kur dëgjoi për këtë fakt komandanti ushtarak serb, ai dërgoi në fshat togun e trupave ushtarak dhe e dogjën tërë fshatin. Pastaj të gjitha shtëpitë e fshatit dhe pasuria e Fuad Toptan Beit u bë hi e shkrumb. 17 burra vdiqën në flakë, dhjetë burra dhe dy gra u ekzekutuan.
NJË PRIFT I THERUR !
Raporti i “Neue Freie Presse” më 20 mars shkruan:
Më 7 mars, në dhe rreth Gjakovës, Soldateska serbe u bashkua me klerikë fanatikë ortodoksë për ta detyruar popullatën që të kthehej nga besimi katolik në ortodoks.
Rreth 300 vetë, burra, gra dhe fëmijë, përfshirë edhe Atin Angelus Paliç, u prangosën dhe u kërcënuan me vdekje.
Një prift ortodoks vendosi ushtarët serb që të rrinin pranë tij me pushkët e tyre, dhe tha: “Ose nënshkruani që ju jeni konvertuar në besimin tonë të vetëm dhe të vërtetë, ose këta ushtarakë, luftëtarë të Zotit, do t’iu dërgojnë shpirtrat tuaj në ferr”.
Si rezultat, të burgosurit nënshkruan harkun, i cili përcaktonte deklaratën e konvertimit në fenë ortodokse.
Më në fund, erdhi radha e At Ani Angelus. Dhe ai ishte i vetmi që kishte forcën për të qetësuar dhe me mirësjellje të refuzonte braktisjen e besimit të tij.
Kur Ati Angelus tri herë me të shpejtë vazhdoi me refuzimin e tij, pavarësisht nga lutjet e forcës hyjnore katolike, një skenë e tmerrshme ndodhi që kurrë nuk kishte ndodhur ndonjëherë në shekullin e njëzetë në Evropë, dhe as që ishte e mundur të ketë ndodhur më parë!?
Në momentin kur priftërinjtë ortodoks dhanë shenjën me dorë, ushtarët serb u hodhën mbi françeskanin, ia grisën-shkynë mantelin e tij shpirtëror nga trupi dhe filluan të sjellin mbi të me kondakët e pushkëve.
Ati Angelus u rrëzua me kocka dhe brinjë thyer në tokë, ndërsa kleri ortodoks i urdhëroi ushtarët të ndalën dhe e pyetën të plagosurin rëndë, në qoftë se ai tani do të kalonte në fenë e tyre!?
Dhe, përsëri ai tundi kokën dhe tha në heshtje: “Jo, nuk do ta lë besimin tim dhe nuk do ta prish zotimin tim”!
Prifti Angelus tani mori goditje të panumërta dhe rrahje përsëri, derisa më në fund një ushtar ia shpoi mushkëritë me bajonetë dhe kështu i dha fund jetës së të tij, duke qëndruar i thyer në fenë e tij katolike.
NJË URDHËR I PËRGJAKSHËM SERB !
Një dekret u është dhënë këshillave lokale të Qarkut të Krujës në Shqipërinë perëndimore, ku thotë:
“Nëse në të ardhmen ndodh ndonjë konfiskim ose vrasje e një ushtari serb në një qytet, në një fshat apo në afërsi të tij (!), ai vend-lokalitet do të digjet dhe shkatërrohet dhe të gjithë burrat mbi 15 vjeç do vriten me bajonetë “.
Ky urdhër është nënshkruar: Krujë, 5 janar 1913.
Komandanti: A. Petroviq, Kapiten i klasit – I-rë.
Kruja është vendlindja e heroit kombëtar Skënderbeu, kalaja e të cilit ende qëndron sot në këtë qytet, një vend i shenjtë për shqiptarët!
PËLQIMI SERB !
„Deutsche Volksblatt“ e 8 shkurtit, shkruan:
“Ministri serb i kulturës dhe arsimit Ljuba Jovanoviq ka botuar në një gazetë sllave një deklaratë në të cilën thotë, ndër të tjera: “Muhamedanët (lexo: shqiptarët, v.j.) do të jenë të barabartë para ligjit me gjithë qytetarët tjerë në të drejtat e tyre. Sa për punët e tyre religjioze, Vakëf-it (xhamitë) do të mbeten nën menaxhimin e tyre, do të vazhdojnë me shfrytëzimin e aseteve dhe pasurive të tyre, pra do të jenë të respektuar si krishterët. Muslimanët (shqiptarët dhe turqit) janë të përjashtuar nga trupat e rregullta të ushtrisë, sepse ata e kundërshtojnë pushtimin serb, dhe për rrjedhojë trupat serbe nuk ndjejnë ndonjë keqardhje ndaj tyre. Por shqiptarët kanë rezistuar pushtimin serb dhe shpeshherë kanë shtënë në ushtarët serb, edhe pasi që ishin dorëzuar tashmë, dhe jo vetëm në vende të hapura, por edhe nga shtëpitë dhe lokacionet tyre të pushtuara. Prandaj, kjo situatë po ndodhë kudo si gjithmonë aty ku banorët e pa armatosur bien ndesh me një ushtri të fortë. (Kjo është masakër për shqiptarët).
***
Gazeta e Beogradit “Piemont”, e cila është zëdhënësja e qarqeve ushtarake radikale, merret me rastin e 20 marsit, si dhe me ndodhinë në Skutari, duke thënë se Skutari duhet të bjerë në Mal të Zi. “Nëse kjo nuk është e mundur,” thuhet në letër, “Skutari duhet të rrafshohet me tokë”.
ZYRTARËT SERB MBURRËN ME MIZORITË E TYRE !
Edhe “Korrespondenca shqiptare” nga Durrësi ka raportuar: se mizoritë që i kanë kryer serbët në Shqipëri janë monstruoze. Oficerët serbë mburren hapur me mizoritë e tyre. Veçanërisht në Kosovë, trupat serbe kanë bërë masakra më të tmerrshme. Një oficer serb tha këtu: “Gratë kishin zakonisht të fshehura gjësendet e tyre prej ari dhe nuk pranonin që t’i jepnin ato. Ne, në një rast të tillë e qëlluam një person në shtëpinë e tij dhe menjëherë e gjithë bizhuteria ishte e jona”. Serbët veçanërisht në rajonin e Lumës kanë bërë masakra të tmerrshme. Burrat u dogjën të gjallë, vranë pleq, gra dhe fëmijë. Në Krujë, vendlindjen e Skënderbeut, një numër i meshkujve dhe femrave në shtëpitë e tyre thjesht janë pushkatuar dhe djegur. Komandanti serb, kapiteni Petroviç, dha një raport në të cilën ai zyrtarisht njoftoi për këto krime. Në Tiranë, disa shqiptarë u dhunuan me rrahje. Ushtarët serbë rrahën këta të pafatët deri sa vdiqën. Në Kavajë dhe Elbasan populli janë rrahur dhe malltretuar për vdekje nga ushtarët serbë, shumë fshatra janë djegur dhe bërë rrafsh me tokë.
Një njeri i njohur, i denjë dhe i pasur, djali i një koloneli turk, u qëllua për vdekje në Durrës. Më pas, komandanti serb shpalli një Dekret dhe e vari mbi murin e përgjakur, se vjedhësi duhet të dënohet me vdekje. Serbët po shkatërrojnë kisha katolike; ata thonë se këto janë ndërtesa austriake të cilat duhet të hiqen nga faqja e dheut. Ushtarët dhe oficerët serbë e sulmojnë popullsinë ditën dhe natën.
Kohët e fundit një ushtar serb u gjet i vrarë. Menjëherë, komandanti serb arrestoi dhe vrau pesë shqiptarë të pafajshëm të përfshirë gjoja në vrasje.
NJË GJAKDERDHJE PARA SKUTARIT !?
“Korrespondenca Shqiptare” raporton nga Podgoritza: Pas betejës së Brdicës, e cila përfundoi me humbje për serbët, trupat serbe duke u tërhequr në fshatin Barbalushi hodhën zjarr. Banorët e tmerruar iu afruan serbëve dhe me “kruci-fixi” (kryqa) në duart e tyre iu lutën për mëshirë. Por kjo nuk iu ndihmoi. Ushtarët e egër u hodhën mbi fshatarët e pambrojtur dhe therën me bajoneta shumë burra, gra, pleq dhe fëmijë. Në trupin e një fëmije tetëvjeçar, të cilin ushtarët serb e kishin bërë blozë, kishte jo më pak se gjashtë therje me bajonetë!
DEMANTET E SERBISË !
Qeveria serbe ka reaguar kohët e fundit në shumicën e raporteve mbi mizoritë serbe, duke i demantuar ato. Sidoqoftë, këto mohime zyrtare të qeverisë serbe ishin shumë të shpejta dhe pompoze, por ato bartnin vulën e mospërputhjes me realitetin. Sepse, me mohime verbale se akuzat janë të pavërteta, është shumë vështirë që për një lloj të këtillë të akuzave të detajuara me fakte, që ato të eliminohen apo të pranohen nga bota.
Raportet e prezantuara, në çdo mënyrë, dhe përzgjedhja e plotë e tyre nga burime të ndryshme, jo vetëm nga burimet austriake, por edhe italiane, gjermane, daneze, frënge dhe ruse, ndoshta do të jenë dëshmia më e rëndësishme për gjykatën e historisë botërore, se sa të gjitha mohimet e Byrosë mbretërore serbe të shtypit..!
***
Në një demant të datës 8 shkurt, zyra e shtypit serb deklaroi se “mizoritë e tilla siç supozohet se ushtria serbe i ka ushtruar, tani është thjesht e pamundur t’i përshkruhen një kombi që është krejtësisht fetar dhe tolerant”. (!?) Të cilit (popullit serb) duhet t’i përgjigjemi: Një ushtri, oficerët e të cilës sulmuan mbretin dhe mbretëreshën e tyre natën, vranë dhe copëtuan kufomat e tyre me pesëdhjetë e tetë goditje me saber-armë*, duke i hudhur ata nga dritarja…, mund të paramendohet se sa mizori të tilla i kanë bërë ushtarët e saj, madje më shumë se kaq, kur kreu dhe autori i gjakderdhjes në Konak në Beograd, koloneli Popoviq, ishte njëri nga udhëheqësit e pushtimit serb të Shqipërisë dhe aktualisht komandant i pushtimit serb të Durrësit..!?
Marrë nga: http://www.albanianhistory.net/1913_Freundlich…/…/index.html
