Fragment nga romandrama “Rrethjeta” shkruar më 1996 dhe botuar më 2003, që e publikoj me rastin e 27 vjetorit të helmimeve masive të vitit 1990
Nga Rexhep Kastrati
Motra e tij e kish hequr xhupin dhe e mbante në parakrah. Meqë nuk e kishte parë kur e kish hequr, ai e shikoi i befasuar. E kuptoi se gjatë tërë rrugës mendjen e kishte lëshuar të shëtiste nëpër metropolet e kujtesës. Në të vërtetë, mendja vet kishte dalë të shëtiste. Nuk kishte pritur t’i jepte leje ai që të dilte nëpër metropolet e kujtesës. Këtu edhe qëndronte e keqja më e madhe. Ai nuk kishte pushtet mbi mendimet e tij. Aty mendonte diçka, dhe menjëherë diçka tjetër. Herë i kujtohej një rast, herë një rast tjetër që nuk kishte asgjë të përbashkët me të parin. Sërish iu kujtuan copa ëndrrash që i kishte parë mbrëmë. Ai nuk kishte dëshirë t’i kujtonte ashtu copa-copa. Ai dëshironte t’i kujtonte të plota, ashtu si i kishte parë. Ai, kurrë më përpara nuk kishte dashur t’i kujtonte ëndrrat, pasi që asgjë të bukur nuk kishte në to. Vetëm katrahurë kishte. Në fund të fundit nuk kishte pse t’i kujtonte. Ëndrrat donte t’ia linte natës se ato ishin të zeza si nata. Mirëpo, kohëve të fundit, për arsye analitike dhe të të vetëvërejturit, mundohej t’i kujtonte dhe t’i riprodhonte ëndrrat sa më të plota. Mirëpo, sa më shumë që këmbëngulte, aq më të largëta dhe më të mjegulluara i bëheshin ato. Kishte problem me kronologjinë e ëndrrave, sidomos me ëndrrën e parë, sepse ai nuk e dinte cila ishte ajo. Që nuk e dinte se cila ishte ëndrra e tij e parë, nuk është për t’u çuditur. Ku mund ta dijë njeriu se kur e ka parë ëndrrën e parë, sidomos ai që gjithmonë i ka injoruar? Ai gjithmonë kishte menduar se po të përpiqeshe të gjeje ëndrrën e parë, ishte punë Sizifi. Bile, ai, gjithmonë, kishte thënë se po ta lodhte trurin dhe t’ia gjente fillin ëndrrës së parë, njeriu do të ishte çmendur gjer më tani. Ia kishte marrë mendja se bënte mirë që nuk e lodhte trurin për këtë punë. Le që ëndrra e parë është strukur në ndonjë zgavër të trurit. Kjo bëhet më e besueshme kur dihet se truri ka plot zgavra. Ec e gjeje zgavrën në të cilën është fshehur ëndrra e parë, në atë shumësi zgavrash. Është një punë tepër e mundimshme dhe pothuaj e kotë… Do të sillesh si miu që ka humbur zgavrën ku e fut kokën. Duke mos mundur ta gjejë zgavrën ku e fut kokën, miu sillet nëpër dhomë si i pa kokë dhe i frikësuar se mos e zë macja dhe e bën pjesë të drekës së saj, ose mos e sheh dikush nga të shtëpisë dhe e godet me forcë. Natyrisht, nuk je tamam mi. Për disa arsye, je më keq se miu, e për disa të tjera je më mirë se miu. Për dallim nga miu që e ka më lehtë të gjejë zgavrën dhe të futet në të, pasi që në dhomë mund të jenë shumë-shumë dy-tri zgavra, ti je para një numri të pacaktuar zgavrash që nuk dallohen shumë nga njëra-tjetra. Derisa për miun nuk është me rëndësi se në cilën zgavër futet, për ty është vendimtare të gjesh zgavrën e caktuar ku mund të jetë ëndrra e parë. Në anën tjetër, për dallim nga miu, ti nuk ke mace mbi kokë që do të të shqyente, por ke policinë dhe shpërlarësit e trurit, të cilët janë të përgatitur për vjedhjen e ëndrrave dhe fshirjen e kujtesës. Ata janë në gjendje të bëjnë gjithçka që mund të të pengojë në rrugën tënde kah ëndrra e parë.
Ata do të të kërcënojnë;
do të të torturojnë;
do të të përgjakin;
do të të anatemojnë;
do të të shpallin të krisur që ke humbur lidhjet me realitetin;
do të të shpallin anadollak që nuk bën gjë tjetër veç merresh me ëndrra, në vend që të merresh me kënaqësitë e jetës që t’i ofrojnë në formën nudiste;
do të të japin mjete narkotike që pastaj të të shpallin narkoman dhe shpërndarës droge;
do të të japin mjete toksike, do të të shpallin aktor që luan rolin e të helmuarit, dhe do të të propozojnë për Çmimin Oskar;
do të të burgosin dhe do të të shpallin kriminel ordiner;
do të ta mbyllin gojën dhe do të thonë se je marrosur nga marrëzitë e tua;
do të të verbojnë dhe do të thonë se kurrë nuk ke pasur sy;
do të të tërheqin për hunde dhe do të thonë se kurrë nuk ke pasur hundë;
do të të shpallin njeri me bisht që rri varur në drunj;
do të të shpallin fajtor historik që meriton dënimin e përjetshëm;
do të të bëjnë copa-copa dhe do të thonë se kurrë nuk ke qenë një i tërë;
do të të tërheqin zvarrë dhe do të thonë se nuk mund të qëndrosh në këmbët e tua…
Dhe dynjaja do të besojë ato që do;
do t’i mbyllë sytë para atyre që nuk dëshiron t’i shohë;
do t’i mbyllë veshët para atyre që nuk dëshiron t’i dëgjojë;
do të ta rrahë shpinën e do të të lavdërojë për qëndresën…
Ti më shumë e bind veten se vetëm kur ta gjesh zgavrën ku është fshehur ëndrra jote e parë, mund të lirohesh nga policët dhe fshirësit e kujtesës. Për këtë arsye, je më i vendosur se kurrë për ta çuar deri në fund punën rreth zgavrës së ëndrrës së parë.
Do të bësh punë titanike.
Djersët do të të rrjedhin si ujë.
Duart do të të dhembin.
Këmbët do të të mpihen.
Uji do të të soset.
Buka do të të harxhohet.
Dielli do të të përcëllojë.
Shiu do të të bëjë qull.
E ti nuk do të ndalesh.
Problemi qëndron në faktin se a do të të besojë dynjaja se pikërisht ajo është zgavra ku është fshehur ëndrra e parë. Pastaj do të çohen policët dhe shpërlarësit e trurit e do të thonë pa fije njerëzillëku dhe kuptimi për të vërtetën: “Nuk është ajo zgavra. Nga e di ti se ajo është zgavra? Nga e di ti se aty është fshehur ëndrra e parë? Mos e lexove tabelën mbi zgavër? Jo. Atëherë si thua se ajo është zgavra ku gjendet ëndrra e parë? Më mirë hiq dorë nga kërkesa për ta gjetur zgavrën ku është fshehur ëndrra e parë.”
I zënë ngushtë nga këto pyetje, do të hamendesh ndërmjet dëshirës për ta gjetur zgavrën ku është fshehur ëndrra e parë, dhe kërkesës së imponuar për të hequr dorë.
Do të vuash shumë derisa të vendosësh.
Nuk do të të zërë gjumi.
Nuk do të kesh oreks për të ngrënë.
Do të të shuhet etja për ujë.
Do të të humbë dëshira për të lexuar.
Do të të duket vetja i zbrazët dhe pa ndonjë arsye për të jetuar.
Të gjitha këto, sepse po të heqësh dorë nga dëshira për të gjetur zgavrën ku është fshehur ëndrra e parë, do të thotë të heqësh dorë nga e kaluara jote, do të thotë të heqësh dorë nga vetvetja. Në anën tjetër nuk e ke lehtë të vendosësh se si të veprosh më tutje. Dëshira për ta gjetur atë zgavër është aq e madhe sa që të tundon ditë e natë. Do të rropatesh edhe ca kohë, dhe pasi të jesh lodhur e dërmuar, pa fije shprese se do ta gjesh ndonjëherë zgavrën, do të matesh të heqësh dorë. Sa e merr lapsin për të nënshkruar kapitullimin pa kushte, papritmas kujtohesh se nuk ka tabela në asnjë zgavër të trurit. Instinktivisht e largon dorën nga letra dhe me një krenari e gëzim të papërmbajtur do t’u thuash policëve dhe shpërlarësve të trurit: “Dale, dale se m’u kujtua një fakt krejt i vogël, po shumë i rëndësishëm për mua. Dëshiroj të dëgjoj nga ju se a ka tabela mbi ndonjë zgavër të trurit? Nëse mund të vërtetoni se ka tabela mbi ndonjë zgavër të trurit, unë do ta nënshkruaj kapitullimin, nëse nuk mund të vërtetoni, atëherë ju lutem largohuni e mos më pengoni, dhe pranoni rezultatet e punës sime.”
Policët dhe shpërlarësit e trurit, më shumë të befasuar se sa të pazotë për të vazhduar më tej, në fillim do të luhaten nga mendimi se si nuk janë kujtuar më herët se nuk ka tabela mbi zgavra të trurit, por në fund do të pranojnë se edhe ata nuk kishin thënë kushedi se çka dhe nuk do të të pengojnë. Ata do të tërhiqen në hije dhe do të presin çastin e duhur.
I kënaqur nga fitorja, do të vazhdosh më me vullnet dhe më me vendosmëri për të gjetur zgavrën. Do të përdorësh mjete të ndryshme. Do të veprosh sipas metodave të shumta. Do të bësh analiza të shumta laboratorike. Kuptohet, do t’i realizosh të gjitha këto, pasi t’i kesh njohur të gjitha mjetet dhe metodat për punë shkencore. Për t’i njohur këto, të duhet kohë e gjatë dhe për aq kohë do të reshtësh së kërkuari zgavrën. Në ndërkohë do të shohësh ëndrra të tjera. Nuk është çudi se sheh ëndërr se si po e sheh ëndërr zgavrën ku është fshehur ëndrra e parë. Ndoshta do ta shohësh ëndërr edhe ëndrrën e parë, ose do të shohësh ëndërr se si po e sheh ëndërr ëndrrën e parë, e kështu me radhë. Të gjitha këto do të të shtyjnë të mbash shënim për secilën ëndërr që do ta shohësh. Kështu do të shndërrohesh në ëndërrshkrues. Sa më shumë të zgjasë kjo, aq më shumë do të bindesh se sa vështirë është ta gjesh zgavrën që kërkon. Mirëpo, tani është tepër vonë për të hequr dorë së kërkuari. Bile, as që të shkon ndër mend të heqësh dorë. E quan të domosdoshme vazhdimin e kërkimeve. Mjaft kohë të ka munguar interesimi për ëndrrën e parë. Të bren ky fakt, prandaj mundohesh ta kompensosh kohën. Kështu i thua shpesh vetes. Sa herë ndodhesh para letrës së bardhë, në të cilën i hedh ëndrrat që i sheh, të vete mendja së mos është ndonjëra syresh, ëndrra e parë. Kështu, duke qenë ëndërrshkrues, do të bëhesh edhe ëndërrkomentues. Nuk do t’i shikosh yjet, as hënën, sikurse bënin komentuesit e ëndrrave të padishahut iks, ose ypsilon. Puna jote ndryshon nga ajo e komentuesve të ëndrrave të sulltanëve osmanë. Derisa ata i komentonin ëndrrat e sulltanëve për të parashikuar fatin e shpatës vdekjeprurëse dhe kobsjellëse të gjysmëhënës që sapo kishte dalë nga pelenat dhe iu kishte mbushur mendja të bëhej pronare e botës, dhe, natyrisht, nuk u interesonte se a kishin të bënin me ëndrrën e parë apo me të njëqindtën, ti, thjesht, kërkon ëndrrën tënde që e ke parë që në fillim të ekzistencës sate. Duke e ditur se është kështu, do të vazhdosh komentimin e ëndrrave për të gjetur referencat dhe esencat. Pasi t’i kesh gjetur ato, do të kuptosh se aspekti referencial ka konotacione dhe denotacione socio-psikologjike, për njohjen e të cilave je i detyruar t’i njohësh mjetet dhe metodat socio-psikologjike në mënyrë më të plotë. Për njohjen e aspektit esencial, që, gjithashtu ka konotacione dhe denotacione të shumta, veçanërisht filozofike, teologjike e mitologjike, do të të duhet të futesh në fushë të mitologjisë, teologjisë dhe të filozofisë. Njohja e të gjitha këtyre është e rëndë dhe e vështirë, sepse të gjitha janë të ndërlidhura. Shto edhe faktin se në fushë të mitologjisë nuk je futur asnjëherë, prandaj, për ty është terren i rrëshqitshëm, në të cilin mund të rrëzohesh e ta thyesh qafën. Ç’është e vërteta, ke provuar të futesh, por kur ke parë qenin me tri kokë, përbindëshin me njëqind këmbë, ciklopin me një sy, erinitë me gjarpinj në vend të flokëve, njerikalin dhe shumë krijesa të ngjashme, ia ke mbathur në të katra. Nuk ta ka mbajtur të futesh tek ta. Atë kohë ishe në fazën kur nuk doje t’ia dije për ëndrrën e parë. Atëherë ishe nën trysninë e mjeteve për fshirje të kujtesës dhe kujtoje se nuk ka asgjë tjetër më të dobishme se njeriu i ri. Nën trysninë e mjeteve të tilla, nuk të ka shkuar mendja se përtej atyre krijesave të përçudshme dhe të frikshme, mund të ketë ndonjë fushë më të mirë. Po nën trysninë e mjeteve për fshirje të kujtesës, kurrë nuk ta ka marrë mendja se ato krijesa mund të kenë qenë pjesë të botës sate imagjinative apo edhe reale në një periudhë të caktuar. I shtyrë nga kureshtja, shpesh shkoje deri afër dhe shikoje se ç’ndodhte në fushën e mitologjisë, por kurrë nuk guxoje të futeshe aty dhe të qëndroje. Kur t’i shtonin dozat e mjeteve për fshirje të kujtesës, e konsideroje fushën e mitologjisë si një tokë të mallkuar, si Gomorë e Sodomë, dhe të dënuar që të durojë ato krijesa të përçudshme. Kishe harruar se shumë kohë përpara ke qenë në fushën përtej kësaj fushe, dhe kur ke kaluar në këtë epokë, ke shkelur në fushën e përçudshme dhe përbri atyre krijesave të tmerrshme. Nëse të ka mbetur ndonjë pjesë e trurit pa t’u shpërlarë, duhet të të kujtohet se atëherë nuk je frikësuar. Atëherë i konsideroje miq, ose, në raste të veçanta, e konsideroje veten të aftë për t’iu kundërvënë. Apo ndoshta edhe këto i ke harruar?!
Në fushë të teologjisë ke qëndruar shumë pak. Në asnjërin nga dy religjionet e mëdha monoteiste nuk e ke gjetur ëndrrën tënde të parë. Ato të ndihmojnë për ëndrrat e mëvonshme, por jo edhe për ëndrrën tënde të parë. Rendit kronologjik të ëndrrave u mungon fillimi. Pa fillimin, ëndrrat tjera qëndrojnë si trungu pa rrënjë – në mënyrë të përçudshme.
Në fushë të filozofisë nuk ke qëndruar gjatë. Edhe pse në të nuk ka krijesa të përçudshme si në fushë të mitologjisë, nuk ta ka marrë mendja të rrish sa duhet dhe t’i biesh trup e tërthor. Ndoshta edhe aty të kanë frikësuar uji, dheu, zjarri, ajri, apeironi, idetë, atomet, shpirti i përgjithshëm, jin-i, jang-u, trupi si varr i shpirtit, noumenët, fryma absolute e gjithçka tjetër që gjendet aty? Apo ndoshta të janë dukur të parëndësishme? S’do mend se nuk e ke ditur se mund të të duhen ndonjëherë. Në një çast e pyet veten se ç’lidhje kanë të gjitha këto me ëndrrën tënde të parë. Pasi mendon disa sekonda, mundohesh ta bindësh veten se as fusha e mitologjisë, as e teologjisë, as e filozofisë nuk kanë lidhje me punën tënde për të gjetur zgavrën ku është fshehur ëndrra e jote e parë. Kujtesa jote e dëmtuar, si nëpër mjegull vepron në ndërdijen tënde, nëpërmjet ëndrrave të reja. Figurat e trishtueshme që të shfaqen në ëndërr janë tepër të rëndësishme për ty. Fletoret të mbushen plot me ëndrra, kurse duhet të hysh në fushë të mitologjisë. Në njërën anë e mban fletoren me ëndrra, në tjetrën dorezën e derës për të hyrë në fushën e mitologjisë. I le mënjanë fletoret me ëndrra dhe hap derën për të hyrë në mitologji. Ende je i pasigurt dhe i frikësuar. Në të hyrë të pret Kerberi me tri kokë. Të shikon me habi, sikurse edhe krijesat tjera që gjenden përreth tij. I dukesh si Orfeu. “Jo, jo, nuk është Euridika këtu. Zoti Had e ka nxjerrë që këtej… Njëherë ta mundësoi ta marrësh me vete. Koka jote ta bëri që nuk e çove në shtëpinë tënde. Ç’t’u desh xhanëm që e ktheve kokën mbrapa? Pse nuk iu përmbajte kushtit të tij?”. Ti e vështron i befasuar. Nuk ke pritur që të të bëhet pengesë historia e Orfeut me Euridikën. I thua: “Nuk jam Orfeu, unë. Nuk e kërkoj Euridikën. Unë kërkoj ëndrrën time, ëndrrën time të parë. Më ka humbur rrugës dhe pa të e kam të vështirë të shkoj tutje.”.
…………………………………………………………………………………………………………..
Rrugës duke ecur dhe duke gjurmuar takon kryeperëndeshën – Herën e dëshpëruar. Për një fije floku do të shpëtosh pa u bërë dashnori i saj. Ajo kishte një fytyrë të pikëlluar dhe që jashtësonte yshtjen për në shtratin e pasionit. Donte me çdo kusht një dashnor, sepse Zeusi edhe kësaj here e kishte tradhtuar me një femër tjetër, për të cilën nuk e dinte në ishte grua apo kurrë nuk kish provuar sekretin e gjinisë tjetër. “Herë e pikëlluar, më vjen keq për tradhtinë e të shoqit dhe vëllait tënd, por unë nuk mund të bëhem dashnori yt. Nuk kam kohë për dashuri se më pret rrugë e gjatë e punë e mundimshme për të gjetur ëndrrën time të parë.”. “O më i bukuri ndër më të bukurit! O më i ndritshmi ndër më të ndritshmit! O më i uruari ndër më të uruarit! Pse po e lëndon edhe më zemrën time të pikëlluar? Aq e shëmtuar të dukem sa të mos e nxis dëshirën tënde për të më pasur nën këmbët e tua?! Bëhu i imi, ashtu siç dua të bëhem jotja.”. “O më e bukura ndër më të bukurat! O më e ndritura ndër më të ndriturat! O më e uruara ndër më të uruarat! Aq shumë më tundon dëshira për të provuar bukurinë tënde, sharmin tënd dhe femërorësinë tënde sa do të pranoja të bëhesha robi yt i përjetshëm. Po nuk mund të jem i denjë për të t’u afruar pa gjetur ëndrrën time të parë. Kam mbetur as në tokë, as në qiell pa atë ëndërr. Prandaj, të lutem mos u hidhëro me adhuruesin tënd të përhershëm.”. Hera, me zemër të thyer zhduket, ndërsa ti ecën më tej.
Gjatë rrugës do të shohësh amazonet dhe danaidet, të cilave do t’u shmangesh me mjaft vështirësi. Ato nuk donin t’ia dinin për ëndrrën tënde të parë. Ato donin të bëheshe i tyre. Amazonet donin të përjetonin ngrohtësinë e mashkullit dhe të përtërinin sojin e tyre. Danaidet, të penduara për vrasjen e burrave të tyre, dëshironin fuqinë falistike për të kënaqur epshet e tyre të ndrydhura. Ato nuk i pranonin lutjet tua. Të duhej t’ia mbathje në të katra për të shpëtuar prej tyre. Nuk do ta ndalje vrapin sikur të mos të të dilte përpara Herakliu i mbushur frymë. “Ku shkon me kaq nxitim, or ti?”. “Dua ta gjej ëndrrën time të parë.”. “Ashtu nuk mund ta gjesh trarin e lë më ëndrrën tënde të parë. Nuk duhet të vraposh ashtu. Duhet të ecësh më ngadalë dhe duhet të bësh sytë katër.”. “Vonë më ka rënë ndërmend se nuk mund të bëj pa ëndrrën e parë. Për këtë arsye më duhet të ngutem.”. “Më ndihmo të gjej Prometheun, e të tre do ta kërkojmë ëndrrën tënde të parë.”. “Prometheun shko kërkoje në Kolkhidë, atje mund ta gjesh, e unë po vazhdoj ta kërkoj ëndrrën time të parë. Të të ndihmoj nuk mundem sepse vet unë jam për ndihmë. Pastaj larg është që këtej Kolkhida.”. Një copë rrugë do ta bësh duke menduar për Herakliun. Të mundon pyetja se përse ishte mbushur frymë, dhe përse e kërkonte Prometheun. Nuk të duhet shumë kohë për të gjetur përgjigjen: në rrugë e sipër do ta takosh Pandorën. Bukuria e saj e mallkuar ishte zbehur dhe sytë magjikë kishin humbur shkëlqimin e tyre shitues. “Largohu nga unë Epimete fatkeq! Largohu, të lutem! Të lutem, për hir të dashurisë që kemi, largohu sa më larg nga unë! Mjaft të këqija i kam sjell njerëzimit!”. “Qetësohu, Pandorë, qetësohu! Unë nuk jam Epimeteu… Unë jam një kërkues ëndrre. Unë kërkoj ëndrrën time. Asgjë tjetër nuk dua.”. “Kushdo qofsh, largohu, se vetëm të këqija di të sjellë unë. Mos kërko të martohesh me mua. Nuk kam pajë për të sjellë. Paja ime është e keqja për njerëzimin…Vetëm për të këqija jam krijuar…”. “Të lutem, qetësohu! Nuk e kam ndërmend të martohem me ty. Me askë nuk e kam ndërmend të martohem pa e gjetur ëndrrën time të parë… As faj mos i vë vetes. Zemra jote është e çiltër si zemër engjëlli. Zemra jote është e bardhë si pëllumbi i paqes.”. “Jo! Unë jam Keqësia!… Unë jam tmerri i njerëzimit!… Unë do të jem tmerri i njerëzimit! Me vete kam sjellë edhe një kuti me të këqija të tjera!!!… Jo! Mos kërko të martohesh me mua!”. “Për këtë arsye Herakliu e kërkonte Prometheun?!”. “Vetëm ata kanë mundësi ta shpëtojnë njerëzimin nga të këqijat që ka kutia!… Jo… Mos… Mos m’u afro!”. “Ja, po largohem! Po iki!”. Largohesh i turbulluar. Misioni yt kërkon syçeltësi. Megjithatë, gjendja e Pandorës të ka prekur thellë në shpirt. Tek ajo sheh mishërimin e shpirtbardhësisë dhe pamundësisë për të penguar të keqen për të cilën është krijuar. Në një farë mënyre, ajo ta kujton robotin dhe mjetet tjera robotike që janë krijuar për dobinë e njeriut, ndërsa, nga krijuesit e tyre, kthehen kundër njerëzimit. Me mendime të tilla në kokë, afrohesh buzë një lumi. Aty sheh një gjarpër larash. Frika të futet në palcë.
“Mos u frikëso nga unë! Unë jam Ili. Unë jam Ili. Unë e di kush je ti. Unë e di se cili është qëllimi yt. Sikur ta dish se sa gëzohem që të shoh! “.
“Ti je Ili?! O Zot!”.
“Unë vet! E ti je unë. Të këtillë të kam parë edhe në ëndërr…”.
“Nuk më besojnë të gjithë se unë jam ti. Ka që thonë se ti ke vdekur përgjithmonë. Për mua, thonë se jam kopil. Nuk kam baba, nënë, vëllezër motra. Thonë se nuk kam familje.”.
“Atyre që thonë kështu, thuaju që të më kërkojnë në ty. Ata që thonë se kam vdekur, përkujtojua martesën time. Atyre thuaju që ta kujtojnë martesën e gjarprit. Sa për të vdekur, nuk vdes kurrë. Rrënjët e forta i kam dhe thellë në gjirin e nënës tokë. Po qe se nuk të besojnë prapë, ti thuaju se nga toka dalin gjarpinj që ruajnë shtëpitë tona. Ata i quajmë gjarpinj shtëpie. Gjarpinjtë e shtëpive nuk janë si gjarpinjtë tuaj që helmojnë. Gjarpinjtë e shtëpive tona bashkëjetojnë me ne. Ne dhe gjarpinjtë e shtëpive tona jetojmë me njëri-tjetrin dhe për njëri-tjetrin. Kush guxon e i prek shtëpitë tona, e prek gjarpri. Apo nuk themi ne: ‘Mos më prek se t’prek gjarpri’?”.
Këto fjalë do të të prekin shumë. Do të të kujtohen shumë njerëz të gjakut tënd, të cilët e shkelin në kallo vetveten; në vend të vendosmërisë, dinjitetit, krenarisë, kanë servilizmin, qelepirllëkun dhe koketimin me fshirësit dhe vrasësit e ëndrrave. Në vend të përbuzjes ndaj të keqes, ata kanë pasionet e shfrenuara. Të tillët nuk duan t’ia dinë për ato që janë thelbësore për ta, e që ata i quajnë dofarë zakonesh prapanike. Kur i kujton këto, të vjen për të qeshur me ironi. Ili t’i kupton mendimet. Ta rrahë supin dhe të thotë:
“I di unë të gjitha. Nuk ke nevojë të m’i thuash. Edhe Armati e ka pësuar nga tipa si ata. Në çdo shekull e ka marrë nga një plagë, derisa u bënë nëntë. Edhe nëntëqind e nëntëdhjetë e nëntë është i gatshëm t’i marrë dhe të mbetet gjallë. Edhe ai, edhe unë e dijmë se nuk keni faj ju që jeni ne. Fajin e kanë fshirësit e ëndrrave. Ata duan t’iu fshijnë ëndrrat për t’na vrarë neve. Po na vranë neve, ju vranë juve, se ne jemi ju.”.
“Armati…!… Nëntë plagë…Po atë ne e quajmë Gjergj Elez Ali!!!… Ç’më dëgjojnë veshët!” .
“Kjo tregon se ëndrrën e parë që po e kërkon ti e keni parë edhe herë tjera. E do ta shihni sa herë që ta harroni. Ne do të jemi gjithmonë me ju. Ne jetojmë në ju, dhe ju jetoni në ne, sepse ju jeni ne. Tash shko takoje Armatin që e kanë mbërthyer në shtratin e Prokrustit. I duhesh si Dielli dhe Hëna. I thuaj: ‘Kam ardhur se kam nevojë për ty. I tërë gjaku ynë kemi nevojë për ty.’. Kështu t’i thuash e ai do t’i lutet nënës tokë t’ia shtojë forcën dhe të bëjë të mos i ndiejë plagët dhe do ta shkatërrojë atë shtrat të mallkuar, e do të qëndrojë pingul.”.
“A mund t’i them të vijë t’i shërojë plagët në ndonjë spital të Evropës?”.
“Ha, ha, ha! Si nuk e kupton se atë nuk mund ta shërojnë nëpër spitale?! Plagët e tij dhe pikëllimin tim mund t’i shërojë gjaku ynë. Ju jeni gjaku ynë, e ju mund t’na shëroni…”.
“Po spitalet tona na i kanë uzurpuar…”.
“Prapë nuk po kupton. Plagët e tij dhe pikëllimi im shërohen kur të shohim se gjaku ynë nuk po shkon dëm. Shko tash, shko. Shko takoje Armatin dhe thuaji ashtu si të thashë… Mos ia zë ngoje punën e spitalit se ia shton dhimbjet.”.
“Unë po nisem. Kur ta takoj do t’i them ashtu si më the ti që t’i them.”.
Nisesh me mendjen të bërë copa-copa. Edhe gëzohesh, edhe pikëllohesh. Gëzohesh se të duket se ke gjetur rrugën për në ëndrrën tënde të parë, kurse pikëllohesh për ato që sheh. Për të shpërndarë mjegullën që ka përfshirë mendjen tënde, zë e fishkëllen me duar në xhepa, si atëherë kur ishe fëmijë e shkoje rrugëve poshtë e lartë pa ndonjë qëllim të caktuar, ose kur ktheheshe nga shkolla me notat e shkëlqyeshme në ditar dhe në fletore.
“ Erdhe më në fund!”, dëgjon një zë. Shikon andej nga të erdhi zëri dhe sheh Armatin e mbërthyer në shtratin e Prokrustit. Ende pa iu afruar si duhet ia kthen:
“Erdha sepse kam nevojë për ty. I tërë gjaku ynë këmi nevojë për ty. “
“Edhe unë kam nevojë për gjakun tim. Pa të do të mbetem gjithmonë kështu i mbërthyer dhe me plagë që gjithnjë rrjedhin.”.
Lotët i rrjedhin nëpër faqe. Nuk e ke të qartë a janë lot pikëllimi apo lot gëzimi. Armati lëshon një pasthirrmë thirrore dhe i drejtohet nënës tokë me një lutje rrëqethëse:
“Oj nëna tokë që më dhe trupin dhe shpirtin; mendjen dhe fuqinë; të përgjërohem në Diell dhe në Hënë, në Qiell dhe në yje, në gjithçka që është e shtrenjtë për ty, më jep fuqinë që të shkatërroj këtë shtrat që më vret dhe të mos i ndiej dhimbjet e plagëve që më rrjedhin! Të përgjërohem si biri yt i përflakur nga dashuria për ty. Të përgjërohem në emër të gjakut tim që për mua ka nevojë më shumë se kurrë. Të përgjërohem në emër të plagëve që kam marrë për hir të gjakut tim. Më jep fuqinë! Më jep fuqinë! “.
Toka dridhet dhe mjegulla mbulon gjithçka përreth. Armati lëshon një klithmë malli dhe pezmi. Klithma është aq e madhe sa detyrohesh t’i mbyllësh veshët me duar. Pas pak, klithmën e ndal Armati dhe mjegulla nis e largohet. Sapo hiqet mjegulla, e sheh Armatin në këmbë. Plagët nuk iu kishin mbyllur, por nuk i kullonin.
“Eja, shkojmë në Dodonë të marrim bekimin e orakullit të Zojsit. Duhet të gjuajmë ndonjë kafshë për t’ia bërë fli të rreptit Zojs.” .
“Ke parasysh, o Armat, se unë duhet të gjej ëndrrën time të parë… Nuk kam kohë të vij në Dodonë, edhe pse më djeg malli për të.”.
“Si nuk e kupton se veç je në ëndrrën tënde të parë?! Ëndrra jote është copëtuar. Duhet të vish me mua që ta marrësh atë pjesë të ëndrrës që e ke në Dodonë. Pastaj t’i kërkosh copat tjera nëpër gjeografinë e shpirtit tënd.”
Tash e kupton pse ëndrrat të kujtohen copë-copë.
Ende pa u nisur, ndien lodhje. Këmbët nuk të mbajnë dhe sytë të mbyllen. Një plogështi e tmerrshme pushton trupin tënd dhe një gjumë i rëndë t’i rëndon qepallat. Biesh në tokë si i këputur. Përreth teje shpërlarësit e trurit dhe fshirësit e ëndrrave përgatiten për të ta fshirë edhe atë copë ëndërr që e ke gjetur. Ti mezi merr frymë. Lëvizjet e duarve dhe të këmbëve, si dhe grimasat i bën pavetëdishëm, si reagim i sistemit nervor ndaj ngacmimeve të mjeteve anastezike që t’i kanë dhënë me dozë të shtuar.
Kur këndellesh veten e sheh në një vend të errët. Asgjë nuk sheh. Errësira është fut e zezë, më fut se vet nata. Ngrihesh në këmbë dhe provon të ecësh. Edhe pse nuk sheh ku e vë këmbën, hapin nuk e ndal. Me një pasiguri të madhe bën përpara. Nuk e di ku është vendi i rrafshët, gropa-gropa, kodër dhe humnerë. Duart i shtrin përpara për të prekur objektet që mund të jenë përpara teje. Majat e gishtave të këmbëve i hedh përpara për të prekur tokën ku shkel. Mirëpo as duart nuk të prekin gjë, as këmbët nuk të shkelin në tokë. Vetëm errësira t’i mbush grushtet dhe t’i mban këmbët. E kupton se nuk je ku ke qenë më parë. Edhe hapat i bën më të gjatë se ndonjëherë tjetër. Të duket vetja se je ngjitur në hënë. E pyesësh veten se a thua je njëmend në hënë; pse është kaq errësirë, dhe ku është drita e diellit. Gjithçka të duket misterioze! Është një misteriozitet që të vret. Mundohesh të kujtohesh se si ke ardhur aty, por kujtesën ende e ke të mjegulluar. Të kujtohen copa ngjarjesh pa kurrfarë lidhjeje ndërmjet vete. Të kujtohet si nëpër mjegull se si ishe futur në fushë të mitologjisë për të kërkuar diçka. I fërkon sytë me shuplakat e duarve dhe i bën masazh ballit për ta kthjelluar trurin. Në atë çast, një dritë e fortë kalon me shpejtësi bri teje. Ti e kthen kokën në tjetrën anë për të mos u verbuar nga drita e fortë. Derisa drita ende nuk ishte larguar nga aty, të kujtohen të gjitha përjetimet në fushë të mitologjisë. Të gjitha ato të kujtohen me një shpejtësi marramendëse dhe trullosëse. Bashkë me errësirën që mbeti pas ikjes së dritës së fortë, edhe fuqitë të lëshojnë dhe përmbysesh. Asgjë më nuk di se ç’ndodh me ty dhe rreth teje. As vet nuk e di se sa zgjati kjo gjendje. Kur e rimerr veten sheh se nuk je aty ku ishe dhe në vend të errësirës, dielli i mëngjesit kishte lëshuar një dritë të butë dhe skofiare. Shikon nën këmbët e tua dhe sheh një tokë moçalishte. Këmbët t’u kishin lagur deri mbi gjunj si dhe duart nga shuplakat e deri te bërrylat. Të vjen ftohtë. Dridhesh nga të ftohtit, por prapë je i kënaqur që të preknin këmbët në tokë dhe që shihje diellin me sy. Më parë kishe humbur shpresat se mund të dilje nga errësira dhe të vëje këmbët mbi sipërfaqen e tokës. Më parë ecje dhe nuk e dije se a ecje, a qëndroje në vend apo errësira sillej poshtë e lartë. Tash, së paku, e di se nuk mund të rrëzohesh në pafundësi dhe sheh gjithçka rreth vetes. Pyesësh veten se ku gjendet ky vend. Nisesh të ecësh përpjetë për t’u ngjitur në breg dhe për ta ngrohur veten në rrezet e diellit që sa vinin e bëheshin më të nxehta. Duke u ngjitur përpjetë, të shkojnë të dridhura nëpër trup. Nuk janë të dridhura nga të ftohtit, sado që të vijnë nga shputat e këmbëve. Pas ca sekondash, të dridhurat zënë e të ndalen me një ritëm të ngadalshëm, por të rregullt. Tamam kur të ngjitesh në majë të bregut, të dridhurat ndalen krejtësisht, si dhe t’u kishin terur tërë pjesët e lagura të trupit. Veç kësaj, kur ngjitesh në breg, në mënyrë shumë të qartë të kujtohet tërë rruga që ke bërë nëpër fushën e mitologjisë dhe nëpër errësirën e pafund. Pas kësaj e ndien veten tepër të lehtësuar. Një forcë dhe vendosmëri e hatashme vlon përbrenda teje. Vullneti për t’i gjetur, e pastaj për t’i mbledhur të gjitha pjesët e ëndrrës sate të parë të shtohet edhe më. Tash për tash të intereson të dish se ku ndodhesh! Shikon përreth se mos sheh ndonjë tabelë ku mund të jetë shkruar emri i vendit. Askund tabela. Diku larg sheh disa drunj të gjelbër. Ke nevojë të dish se ku gjendesh, jo për hir të vet vendit, sa për të ditur se kah duhet të shkosh për të gjetur copat e ëndrrës sate të parë. Kishe ecur nëpër fushën e mitologjisë. Kishe takuar shumë zota dhe gjysmëzota. Kishe takuar Ilin dhe Armatin. Kishe biseduar me ta për qëllimin që kishe. Ili dhe Armati të kishin përkrahur, kurse vet Armati ish i gatshëm të vinte me ty për të gjetur copat tjera të ëndrrës sate të parë. Kish ndodhur hataja dhe kur ishe këndellur, veten e kishe parë në errësirën e pafund. Prapë kish ndodhur diçka misterioze dhe më vonë veten e kishe parë në moçalishte. Më shumë se sa përjetimet në fushën e mitologjisë, kureshtjen tënde e ngacmojnë misteriozitetet. Ç’ishin ato dhe çka fshihej prapa tyre?! Sado që mundohesh t’i marrësh me mend dhe në kufijtë e mendjes së shëndoshë i ofron vetes disa variante të mundshme, prapë se prapë, misteriozitetet mbeten. Mbeten me vet faktin se nuk ke mundësi që me fakte të dëshmosh se njëri nga variantet që i ke menduar, mund të jetë i vërtetë. Edhe vendi ku ndodhesh, për ty është misterioz. Ecën me kujdes dhe vëren edhe imtësitë më të imta dhe, në dukje të parë, të parëndësishme. Dhe që thua ti, gjithçka në sytë e tu merr një rëndësi të madhe dhe që mund t’ia heqë vellon misterioze të gjitha të panjohurave që të rrethojnë! Ndërkaq, gjithnjë e më shumë i afrohesh drunjve halorë dhe të gjelbër. Të është bërë mendja top se ata drunj mund të fshehin dhe mund të të zbulojnë dukjen e vërtetë të të gjitha misterioziteteve. Ku është gjelbërimi, është jeta, mendon vetmevete. Sa më shumë që i afrohesh atyre drunjve, aq më shumë e shpejton hapin. Ende pa iu afruar, nën hijen e një druri e sheh një njeri. Tanimë e ndien veten më të sigurt. Sado që njeriu është i panjohur dhe i shtyrë në moshë, për ty mjafton se është njeri. Edhe ai të sheh që larg dhe ngrihet në këmbë.
Edhe te ai kishe shkaktuar të njëjtën ndjenjë sigurie. Të përshëndet që larg me dorë dhe të bën shenjë që të ngutesh. Kur i afrohesh aq sa për të vërejtur në imtësi gjithçka rreth atij njeriu, vëren se i panjohuri mbante një fanar në dorë. Edhe pse ishte ditë dhe dielli shkëlqente me tërë forcën e vet, fanari ishte i ndezur. Mundohesh ta marrësh me mend se kush mund të ishte ai njeri me fanar në dorë. Nga librat kishe mësuar për një Diogjen që me fanar në dorë kërkonte Njeriun. A thua mund të jetë ai?!, e pyesësh veten tek i afrohesh. “Po, po. Unë jam Diogjeni. Siç e sheh, si gjithmonë me fanar në dorë. Edhe unë e di se kush je, nga vjen, ku shkon dhe ç’kërkon. Bën mirë që kërkon ëndrrën tënde të parë. Je pak vonë, por më mirë vonë se kurrë, thonë ata të tutë. Shumë kujt duhet thënë e vërteta në sy, ani që mund të mos e pëlqejnë. E vërteta që do të zbulosh ti, kur ta gjesh ëndrrën tënde të parë, do të jetë vrasëse për disa…”. “Pse vrasëse?! Unë nuk dua të vras askënd!!!… Unë vetëm dua ta gjej ëndrrën time të parë!…”. “Do të jetë vrasëse, sepse ëndrrën tënde të parë ta kanë bërë copa-copa, ashtu siç t’i kanë bërë edhe shumë ëndrra të mëvonshme, dhe i kanë marrë për vete. Ata ende jetojnë me copat nga ëndrra jote e parë dhe thonë se janë të tyre… Kur t’i gjesh ato dhe t’i bashkosh në një tërësi, ashtu siç kanë qenë një herë e një kohë, ata do të mbesin pa to. T’ia heqësh atyre copat e ëndrrës sate të parë, për ta do të thotë shkatërrim i rendit të ëndrrave të tyre. Atij rendi do t’i mungojnë disa unaza në shtyllën kurrizore… Për këtë arsye, ata do të të ndjekin; do të të tallin; do të të kurdisin gracka, në të cilat mund të zësh thua e të rrëzohesh dhe të mos mund të ngrihesh kurrë më në këmbët e tua; do të të vënë në situata ku do të dukesh si i çmendur, e shumë bëma të tjera do të të bëjnë…”. “Kaq të poshtër janë?!”. “Ç’kujtove ti? Unë gjatë tërë jetës kam dal me fanar në dorë dhe askund s’po mund ta takoj Njeriun e ti më thua se a janë aq të poshtër!”. “Me ëndrra të huaja duan të jetojnë ata?!”. “Dëgjomë mirë se ç’do të të them: kur dikush të merr diçka dhe ti nuk dëshmon se është e jotja, nuk do të thotë askush se ajo ‘diçka’ nuk është e tij. Përderisa nuk i bind të tjerët se ajo ‘diçka’ është e jotja, ti vetëm mund të çirresh kot. Për këtë arsye, edhe ata që ta kanë copëtuar ëndrrën tënde të parë dhe që secili ta ka marrë nga një apo më shumë pjesë, nuk do të lodhen për ankesat e tua. Ata janë kujdesur që të mos lënë gjurmë që do të dëshmonin se ta kanë vjedhur ëndrrën tënde. Ata kanë djegur; kanë thyer dhe kanë zhdukur gjithçka që do ta shfrytëzosh si dëshmi për krimet e tyre. Kjo është në logjikën e çdo plaçkitësi. Asnjë plaçkitës nuk do të mbeste gjallë po të dëshmohej se kanë bërë krim. Edhe kur ekziston mundësia që të dëshmohet e vërteta, plaçkitësit bëhen një dhe së bashku ndërthurin një sistem të ndërlikuar intrigash, shantazhesh, pseudofaktesh e pseudongjarjesh me qëllim që ta mjegullojnë dhe ta zhdukin të vërtetën. Ky është një sistem shumë i vjetër dhe e kanë zbatuar edhe zotat kundër njëri-tjetrit. Me fjalë të tjera, plaçkitësit e ëndrrës sate të parë, kanë marrë masa paraprake për të mos u zbuluar vepra e tyre. Mirëpo, kjo nuk do të thotë se ti nuk do t’i gjesh kurrë copat e ëndrrës sate të parë. Jo. Ti mund t’i gjesh ato dhe mund t’i bashkosh ashtu si kanë qenë në fillim. Edhe pse është shumë i zorshëm, zbulimi i copave të ëndrrës sate të parë dhe bashkimi i tyre, është i mundshëm, me kusht që t’u qëndrosh dhe t’i përballosh kurthet që do të t’i ngrehin plaçkitësit. Gjithashtu, duhet të kesh një sistem të përsosur gjurmimi, zbulimi dhe vërtetimi të fakteve që mund të ekzistojnë. Pa këtë sistem, mund të bredhësh kot nëpër fushë të mitologjisë, të filozofisë, që e ke shumë afër, të arkeologjisë dhe nëpër fusha të tjera.”. “Faleminderit nga zemra, o Diogjen i urtë. Këshillat tua janë shumë të vlefshme për mua! Vetëm një pyetje kam për urtësinë tënde.”. “E di çka të mundon, e di. Të mundojnë zhdukja e papritur e Armatit, kalimi në hapësirën e errët dhe të pakufishme, si dhe vendi ku ndodhesh tash. A është kështu?”. “E vërtetë është, o Diogjen mendjendritur! Ato janë që po më mundojnë gjatë tërë kohës!”. “Ja ku po të them se zhdukja e Armatit është vepër e plaçkitësve të ëndrrës sate. Takimi i yt me Ilin dhe me Armatin, ishte shenjë se kishe filluar t’i gjeje copat e ëndrrës sate të parë. Armati mund të të ndihmonte për t’i gjetur copat tjera, sepse ai mund të futej edhe në ëndrrat e plaçkitësve të ëndrrës sate të parë. Ai i njeh shumë mirë të gjitha pjesët e asaj ëndrre, sepse është një nga personazhet kryesore të saj. Edhe personazhet tjerë të ëndrrës sate të parë e njohin shumë mirë Armatin, sepse së bashku kanë marrë pjesë në krijimin e asaj ëndrre. Kjo është arsyeja që i ka shtyrë plaçkitësit e ëndrrës sate të parë që të përdorin të gjitha mjetet që kanë mundur dhe që i kanë pasur për të fshehur e mundësisht edhe për të zhdukur Armatin, e me të edhe atë pjesë të ëndrrës që e ke gjetur. Se a do ta zhdukin tërësisht, varet shumë prej vendosmërisë, aftësisë dhe gjeturisë sate. Ndërkaq, hapësira e errët dhe e pakufishme është pjesa e panjohur e ëndrrës sate të parë. Ajo është krijuar nga shkapërderdhja e copave të ëndrrës sate të parë dhe do të ndriçohet kur t’i mbledhësh dhe t’i bashkosh të gjitha pjesët e asaj ëndrre. Drita që ka kaluar pranë teje, është shenjë se do t’i gjesh ato copa. Tash ndodhesh në terrenin e askujt, ose siç e quajnë, në situata kufitare, dhe pranë ke fushën e filozofisë. Kur të ndahesh nga unë, do të futesh në fushën e filozofisë. Unë të këshilloj që të mos humbësh kohë shumë në atë fushë.”. “Faleminderit edhe një herë, o Diogjen mendjefemër! Pa shpjegimet dhe këshillat e tua, unë do të isha shumë larg të vërtetës. “. “Shko tash, shko. Të pret rrugë e gjatë! “.
